Prof. Dr. Mehmet Ceyhan: ‘Turkovac etkisiz çıktıysa insanlara yapılması yanlış’

Yerli aşıyı geliştiren grubun başındaki Prof. Dr. Aykut Özdarendeli, Turkovac’ın onay sürecinin devam ettiğini açıkladı. Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, “Turkovac DSÖ’nün listesinde yok. Klinik bir çalışması da yok ortada. Durduruldu. 1200 olaylık bir Faz 3 çalışması olmaz aslında. 30-40 bin olaylık bir çalışma olması lazım. Şayet etkisiz çıktı da onun için Faz 3 çalışması sonlandırıldıysa, o aşının insanlara yapılmaya devam edilmesi yanlış. Etkisiz çıktı onun için mi durduruldu, açıklansın.

Yerli aşı Turkovac’ı geliştiren Erciyes Üniversitesi Aşı Araştırma ve Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr.  Aykut Özdarendeli, geçtiğimiz hafta Ankara’da ‘Geleceğin Pandemileri’ bahisli sempozyuma katıldı. 

Prof. Dr. Özdarendeli, “Şu anda pandemi tam olarak da bitmedi aslında, bilhassa muhakkak risk kümesindeki vatandaşlarımızın esasen Covid-19 aşılarını yaptırmaları gerekiyor” dedi ve Turkovac’la ilgili gelişmeleri kısaca şöyle özetledi: 

“Dünyada 30’un üzerinde şu anda lokal ya da birtakım mercilerden onay almış aşılar var. Turkovac’ın da süreci bu manada devam ediyor. Gelen feedback’ler çok olumlu bu anlamda”

Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, SÖZCÜ’ye, Özdarendeli’nin açıklamalarını kıymetlendirdi. Pandeminin bitmediği konusunda meslektaşıyla büsbütün tıpkı noktada duran Ceyhan,yerli aşı Turkovac konusunda ise çarpıcı bir tablo çizdi. 

Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Kısmı Lideri ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği ve Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Lideri Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, hem yerli aşıyla ilgili süreci hem de pandeminin geldiği durumu şöyle özetledi:  

‘SALGIN ARTIŞ TRENDİNE GİRDİ’

Salgın gündemden düştü yoksa tekrar bir artış trendine girdi. Fakat gündemde yer almıyor. Bunda tabi iki etken var. Birisi ülkenin gündemine çok öbür hususlar girdi. İkincisi de beşerler artık biraz bıktı, sıkıldı. Devlet de bu tedbirlere, salgın durumuna ve aşılamaya sahip çıkmadığı için  gündem oluşturmuyor. 

“ÖLÜMLER AZALDI ÜZERE GÖRÜNÜYOR AMA…”

6 dalga yaşadık. Şu anda altıncı dalganın azalma devrindeyiz. Münasebetiyle olay sayıları da eskiye nazaran az vefat sayıları da düşük üzere görünüyor lakin yeni varyantlar var. BA2, A2 diye bir varyant çıktı. Son dalgada oluşan antikorlardan etkilenmiyor… Tedbirler de  bütün ülkelerde gevşediği için… Tarama yapabilen ülkelerde olay sayılarının arttığı görülüyor. Bizim de gözlemlediğimiz tıpkı halde, son günlerde hadise sayıları artıyor. 

Evet şu anda mevt sayıları eskiyle kıyaslarsanız düşük görülebilir fakat bu virüs daima mutasyona uğruyor ve yeni varyantlar çıkıyor. 

‘BU KADAR DENETİMSİZ GİDERSEK…’

Bu kadar denetimsiz gidersek, yeni ve ağır seyreden bir varyant çıkarsa ortaya onu önlemek için elimizde hiçbir güç olmayacak. Yeteri kadar aşılanmamış bir toplum. Tedbir bir sistemdir…. Bir sistem oluşturuyorsunuz. Bu sistemi ortadan kaldırdık artık. O sistem ortadan kaldırdığımız için tekrar sistemin kurulması hem zordur. Hem de çok büyük bütçeler gerektirir. Şu anda Sıhhat Bakanlığı tarafından salgın için harcanan bütçe çok düşük. Maskenin bile artık fiyatsız dağıtımında önemli sorunlar var. Beşerler zati maske takmıyor. Şimdilik aşı yaptırmadığı için aşı badiresi yok. Beşerler aşı yaptırsa orda da zahmet yaşayacağız. 

‘TURKOVAC DSÖ’NÜN LİSTESİNDE YOK’ 

(Yerli aşı ne durumda, onay alındı mı?)  Aslında hiçbir aşının ruhsatı yok. Biontech’in de yok, Sinovac’ın da yok Turkovac’ın da yok… Pandemi durumlarında, çok acil uygulamanız gerektiği için evvel bir süreksiz kullanım müsaadesiyle yapılır bu aşılar, ruhsat arttan gelir. Türkiye’de Turkovac da birebir durumda. Ruhsatı olan bir aşı değil. 

İkincisi bizim dışımızda rastgele bir ülkenin acil kullanım müsaadesi olmadığı üzere, DSÖ’nün kullanılabilecek aşıları gösteren rating listi var, bekleme aşıları var, ‘şu aşıları kullanabilirsiniz’ diye ülkelere tavsiyelerde bulunur. Orada birçok aşı, birçok ülkenin ürettiği aşı olmasına karşın Turkovac orda da yok…

“1200 OLAYLIK FAZ 3 ÇALIŞMASI OLMAZ” 

Nedeni şu, Turkovac’ın klinik bir çalışması yok ortada. Turkovac’ın Faz 3 çalışması yapılacaktı… Bu bildirildi. CDC’nin sayfalarında yer aldı. 

40 bin kişilik faz 3 çalışmasına başlandığı duyuruldu. Buna Hacettepe’De erişkin enfeksiyon kümesinin koordinatörlüğünde çok merkezli yapmaya başladılar. 

Birdenbire olduğunu anlamadığımız bir halde çalışmaya 1200 hadise seviyesinde son verildi. Bunun ne mantıken, ne bilimsel olarak izah etmek mümkün değil. 1200 olaylık bir faz 3 çalışması olmaz esasen. Onun 30-40 bin olaylık bir çalışma olması lazım. 

“NE KADAR TESİRLİ OLDUĞUNA DAİR HİÇ KİMSEDE DOKÜMAN YOK’

Hiç kimsenin ne Aykut’un ne bu çalışmayı yapan arkadaşlarımızın elinde bu Turkovac’ın ne kadar tesirli olduğuna dair bir bilgi yok elinde. Etkisiz çıktı onun için mi bu çalışma durduruldu. Yoksa neden durduruldu. Zira bunlar yapılırken, ‘Faz 3 çalışması devam eden bir aşıya acil kullanım müsaadesi verdik yapacağız’ diyebilirlerdi. Bir an evvel kullanmak için son verdik diye bir münasebet de olmaz. Bunu hiç kimse, hiçbirimiz anlamadık. 

Şu anda Turkovac’ın ne kadar tesirli olduğuna dair hiçbir data yok. 

‘İNAKTİF AŞI TERCİHİ BAŞTAN YANLIŞTI’ 

Ama şunu rahatlıkla söyleyebiliriz, bu ta başından bu işe başlandığında, bakan beyefendi beni davet etmişti aşı kararı toplantısına. Orda da ben kalktım fikrimi söyledim. Yani inaktif aşının tercih edilmesi mantıksal ya da bilimsel açıdan kabul edilebilir bir şey değil. 

Şöyle bir münasebet öne sürüldü o zamanki Bilim Şurası tarafından, işte bu daha bildiğimiz bir aşı, öbürünü bilmiyoruz o daha yeni bir aşı denildi. Halbuki inaktif aşılar biz aşı üretmeye Osmanlı periyodunda, aşı uygulamaya inaktif aşılarla başladık. Hatta 1940’lı yıllarda Refik Saydam Hıfzısıhha Enstitüsü’nde 22 farklı inaktif aşı ürettik. 

Ama ne vakit ki daha çağdaş, mRNA üzere, daha evvelki periyotlarda antijen aşılar üzere daha çağdaş usullerle daha tesirli aşı geliştirilmeye başlanınca biz buna ayak uyduramadık. En son 1980’lı yıllarda kuduz aşısı üretiliyordu, aşı üretimine son verdik. 

Şimdi inaktif aşının üretilmesi, rastgele bir ülkede, şayet elinizde daha yeni usullerle hazırlanmış, daha aktif aşılar varsa zati kabul edilebilir bir şey değil. Lakin Bunu Sıhhat Bakanlığı, üstelik mRNA aşısıyla tıpkı paraya tıpkı fiyata tercih ederek geçti. 

Ben bir şey diyemiyorum. Bu kararda tesirli olan insanların vicdanına bırakıyorum. 

İnaktif aşı tercihi baştan yanlıştı. 

Şöyle olur, en başta senin elinde diğer seçeneğin yoktur, elinde inaktif aşı vardır yaparsın. Lakin sen birebir anda hem inaktif aşı, hem çağdaş teknolojiyle üretilen aşı varsa, çağdaş teknolojiyle üretileni tercih edersin. 

Çünkü inaktif aşılar, yeteri kadar tesirli olmadığı için bu çağdaş aşı teknolojisi doğmuş aslında. 

‘İNAKTİF AŞININ TESİRİNİN OLMADIĞNI BAKANLIK KABUL ETTİ’

Dolayısıyla Çin’den aldığınız aşılar yeteri kadar tesirli olmadığı için Bakanlık, örneğin benim üzere bütün sıhhat çalışanı, aşikâr yaşın üzerinde kronik hastalığı olanlar, birinci aşılanacak küme olarak karar verildi ve 2 doz Sinovac olduk biz. 

Arkasından Bakanlığın aldığı bütün kararlarda o Sinovac aşıları yokmuş üzere kabul edilerek, sıfır aşılı bir şahsa kaç doz aşı önerildiyse 2 doz Sinovac olanlara da o önerildi. 

Yani Biontech aşıları, hiç aşısız beşere da birebir dozda yapıldı, 2 doz Sinovac olana da birebir dozda yapıldı. 

Yani o Sinovac’ın tesirinin olmadığını Bakanlık kabul etti zaten… 

‘SINOVAC’IN BÜSBÜTÜN AYNISI’ 

Turkovac’ın örnek aldığı aşı Sinovac. Büsbütün birebirini yaptılar. Yani içinde şu kadar mikrogram şu husus var, bu kadar mikrogram bu husus var diye birebir formülasyonu alıp birebirini Kayseri’de yaptı arkadaşlar. 

‘AYKUTLARIN ÇABASINI TAKDİR EDİYORUM’ 

Şimdi onların uğraşını ben takdir ediyorum. Aykutların çabasını. Yakından tanıyorum zati. Zira sonuçta yeni bir eser geliştirdiler. Lakin ondan sonrası Aykut’tan çıkıyor. Aşıyı alıp aktifliğini çalışacak başka beşerler var. O beşerler çalışmayı yaparken, neden 40 bin olaylık planlanmış bir aşı çalışmasını, bir basın toplantısıyla 1200 hadisede sonlandırdıklarını açıkladılar, kimse bilmiyor. 

‘ETKİSİZ ÇIKTIYSA, İNSANLARIN AŞILANMASI YANLIŞ’ 

Eğer etkisiz çıktı da onun için sonlandırdılarsa, o aşının insanlara yapılmaya devam edilmesi yanlış. Yani Aykut’un demecini de okudum. O da söylüyor. 

‘MODERN AŞI ÇALIŞMALARINA DAYANAK KESİLDİ’ 

Daha değişik, çağdaş sistemlerle Türkiye’de aşı geliştirmeye çalışan arkadaşlar var. Toplam 17 merkezdi bunlar. Ansızın Turkovac’a karar verilince o aşılara olan dayanak kesildi ve yapamadılar. Örneğin ODTÜ-Bilkent kümesi bu HTV aşısına emsal yapıda, içi boş virüs partikülleriyle aşı geliştirdi. Tam hayvan çalışmaları bitti, Faz 1 çalışması sırasında… Sanayi Bakanlığı’ndan dayanak alınıyordu. Apansızın devletin verdiğİ idestek kesildi ve ortada kaldılar. Devam edemediler. 

‘AYKUTLARIN EMEKLERİNİ YOK SAYMAMAK LAZIM’ 

(Bundan sonrası için ne öneriyorsunuz?)

Birkaç farklı bahis var. Bir kere aşı üretimi için bir çok arkadaş, Aykutlar da dahil emek sarfettiler. Onların bu emeklerini, bu çalışmalarını yok saymamak lazım. Ancak daha aktif, daha çağdaş metotla geliştirilmiş, faal bir aşının geliştirilip, yurtdışına da pazarlanabilecek durumda olması için uğraşmak lazım. 

Yani o insanlara tekrar takviye vermek lazım.

‘BÜTÜN ÜLKELER UYARIRKEN BİZ AKSİSİNİ YAPTIK’

Ama Türkiye’de aşılama için bir sefer devletin aşının kıymetiyle ilgili, yapılmasıyla ilgili açıklamalar yapması lazım. Salgın bitti, artık tehlike kalktı derseniz beşerler aşılanmaz tabi. Türkiye’nin en azından tedbirleri kaldırsa bile, bu hastalığın ne kadar kıymetli olduğu, insanların yeniden de belirli yerlerde dikkatli olması gerektiği anlatılmalı insanlara. 

Ama devlet bütün açıklamalarında artık tehlikenin geçtiği, bu işin bittiği  istikametinde konuştuğu için ve bu biçimde konuşan tek devlet  de biz olduğumuz için açıkçası, yani tedbirleri gevşeten bütün ülkelerde otoriteler bu işin bitmediğini, çok ciddiye alınması gerektiğini söylerken biz tam zıddını yaptık.

‘HİÇ GÖRMEDİĞİMİZ HASTALIKLAR BAŞLADI’ 

Madem ki salgın hala bitmedi, görülmeye devam ediyor. Bununla ilgili devletin insanlara ihtarlarda bulunması lazım. Bu tedbirler kalktığında ben “bundan sonra hiç görmediğimiz birtakım hastalıkları görmeye başlayacağız. Şimdiye kadar tek tük hastalık yapan birçok mikrobun da salgınlar oluşturduğunu göreceğiz” diye… Zira bu insan psikolojisi, evvelce tokalaşarak selamlaşan beşerler artık sarılarak selamlaşıyor. 

Bu 3 yıllık izolasyon periyodundan sonra. 

Dikkat ederseniz başladı. Evvel nedeni bilinmeyen hepatitler arttı. Gerisinden maymun çiçeği geldi, domates gribi çıktı. Bunlar daha evvel görülen lakin artık daha ağır seyreden, zira temaslar pandemi öncesine nazaran çok arttı. Beşerler pandemi öncesi aldıkları sıhhat tedbirlerini bile almıyor.