Ümit Yardım: Suriye konusunda her türlü sürprize hazırlıklı olunmalı

ANKARA– AK Parti iktidarının Suriye rejimiyle diyalog kurma teşebbüsleri, buna yönelik ortaya atılan argümanlar, muhalefet partilerinin mültecilerin “geri gönderilmesine” ait art geriye açıkladığı raporlar gündemde değerli bir başlık edindi.

İktidar kanadından, Suriye’de yaşananlardan “sorumlu olduğu” değerlendirmeleri yapılan Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu, bu duruma sert sözlerle reaksiyon gösterdi ve partisinin ‘Düzensiz Göç’ raporunu kamuoyuna açıklayarak bu bahiste atacakları adımları sıraladı.

Gelecek Partisi’nin ‘Düzensiz Göç’ raporunu hazırlayan isimler ortasında yer alan, Suriye’de ağır çatışmaların olduğu devirlerde Tahran ve Moskova’da büyükelçilik misyonlarını üstlenen Gelecek Partisi Dış Siyasetlerden Sorumlu Genel Lider Yardımcısı Ümit Yardım’la konuştuk.

‘TÜRKİYE’NİN EN KIYMETLİ MESELELERİNDEN BİRİ SİSTEMSİZ GÖÇ’

Gelecek Partili Yardım’a nazaran hükümet ile Suriye rejimi ortasındaki bir görüşmenin temelleri yeterli atılmazsa ortaya çıkacak durumun maaliyeti çok yüksek olacak. İktidar kanadından Suriye konusunda Davutoğlu’na yönelik tavrı da pahalandıran Yardım’ın sorularımıza cevapları şu formda oldu.

Gelecek Partisi, ‘Düzensiz Göç’ başlığı altında hazırladığı raporu geçtiğimiz hafta kamuoyuna açıkladı. Bu raporun hazırlama süreci nasıl gelişti?

Çok uzun yıllardır Türkiye’nin gündeminde olan, geniş tanımlamaları olan sıkıntıyı “Düzensiz Göç ve Göçmenler” olarak bir kavrama oturtmaya çalıştık. Sistemsiz göçlerde, bu vakte kadar yaşadığımız klasik gerginlik, iç çatışma, daha müreffeh hayata ulaşma üzere nedenler dışında yeni faktörlerin de tesirli olduğunu raporumuzda söyledik. O nedenle Türkiye’nin ve milletlerarası sistemin en değerli meselelerinden biri sistemsiz göç mevzusudur.

‘ALTILI MASANIN ÇALIŞMASI RAPOR DEĞİLDİ’

Biz bunu iki kanattan yürüttük. Gelecek Partisi’nin de dahil olduğu altılı masa bu hususta üç dört toplantı yaparak istişari çalışmalarımızı sürdürdük. Bu bahisteki görüşlerimizi derinleştirdik. Bu sayın genel liderlerimizin bize, 29 Mayıs tarihindeki toplantılarında vermiş oldukları bir vazifeydi. Ben de Gelecek Partisi ismine o kuruldaydım. Çok verimli çalışmalar yaptık, birbirimizin yaklaşımını öğrendik ve birtakım notlarımızı da sayın genel liderlerimize sunduk. Bu çalışma bir rapor usulünde değildi zira vazifemiz bunu hazırlamak değil, yalnızca istişarelerimizle ilgili birtakım değerlendirmeleri genel liderlerimize sunmaktı.

Raporunuzda, bu problemin bugünün “sorunundan” fazla, geçmişten başlayarak geleceğin de bir “sorunu” olduğunu, bu sorunun bu türlü ele alınması gerektiğini tabir ediyorsunuz değil mi?

Evet. Zira bu sorunun geleceğini değerlendirebilmek için bugününü ve geçmişte neden kaynaklandığını da bilmemiz gerekiyor. Bu mevzuya ne yalnızca hukuk perspektifinden bakmak yanlışsız ne de yalnızca insan hakları perspektifinden bakmak yanlışsız. Bu sorunun özü bütün çerçeveyi bütün olarak görebilmek. Bu anlayış halinde bütün bakış açımızla mevzuyu ortaya koymak istedik.

‘GENEL LİDERLERİMİZİN TALİMATI RAPOR HAZIRLAMAK DEĞİLDİ’

Altılı masanın temsilcileri olarak oluşturulan ‘Göç Komisyonu’ olarak bir ortaya geldiğinizi söz ettiniz. Bunun bir rapor olmadığını, görüş alışverişi yaptığınızı söylediniz. Bu kurulun kurulmasıyla altılı masanın mültecilerle ilgili ortak bir hal alacağı niyeti kamuoyuna yansımıştı. Sanırım bu açığa çıkmadı?

Bize genel liderlerimizden 29 Mayıs’taki toplantının akabinde verilen talimat bir rapor hazırlamak değildi. Bu türlü bir yükümlülüğümüz yoktu. Altılı masa geçtiğimiz süreçte değişik alanlardaki rapor hazırlama yükümlülüğünü kamuda ıslahat ya da seçim güvenliği üzere alanlarda uyguladı. Bizimkisi ise bu mevzuyu bilen uzmanlar olarak bir ortaya gelip istişareler yapmaktı. Yeni hükümet periyodunda bunları nasıl fiiliyata geçirebiliriz diye görüş alışverişi yapmaktı. Aslında bir rapor hazırlamadık. Kimi küçük notlar aldık. Bunlar da özet notlardır, toplantı tutanağıdır. Örneğin milletimizin bu hususa verdiği kıymeti, halkımızın gündeminde olduğunu hepimiz tespit ettik. Halkımızın bu nüfusu büyük bir fedakârlık göstererek, büyük bir konut sahipliğiyle ağırlamakta olduğunun altını çizdik. Ülkemizde konuk olarak bulunan bu insanların bütün koşullar zorlanarak, yani elimizden gelen siyasi ve iktisadi katkılar yapılarak anavatanlarına dönüşlerinin değerli olduğunu vurguladık.

Peki bu altılı masanın kurulu toplantılarına devam edecek mi?

Teorik olarak evet. Bunun kararını almadık. 29 Mayıs toplantısında bize verilen talimat istişari ve açık uçlu vazife olduğu için bana sorarsanız bundan sonra da doğal ki devam edecek. Zira biz bir rapor hazırlayıp defteri kapatmış değiliz.

‘ARADAKİ NÜANS FARKLILIKLARI ZENGİNLİĞİMİZ’

Sizden bir gün evvel DEVA Partisi de “Sığınmacı Sorunun Tahlili ve Sistemsiz Göçün Önlenmesi” başlığıyla bir hareket planını açıkladı. İki raporu karşılaştırdığımızda örtüşen noktalar ve örtüşmeyen noktalar var. Tıpkı masada çalışmalar ürettiğiniz için bu hususta farklı düşündüğünüze dönük bir kıymetlendirme de açığa çıktı. Sonucunuz tıpkı fakat sistemler mi farklı?

Bugünlerde ziyaretlerde olduğumuz için DEVA’nın raporunu çok geniş okuyabilmiş değilim. Ancak genel çizgileriyle baktığımda DEVA Partisi’nde de tahlil istikametinde bir irade olduğunu, aslında tespit ve değerlendirmelerimizin birçok noktada örtüştüğünü memnuniyetle gördüm. Çok çok ve radikal çatışma alanı ben görmedim. Metot olarak yordam farklılıkları olabilir. Altılı masa bünyesinde ismi üstünde altı farklı siyasi parti var. Her birimiz başka siyasi partileriz. Yalnızca sığınmacılarla ilgili değil dış siyasette, tarımda, iktisatta her ne kadar birlikte yürüyor olsak da farklı formüller farklı siyasetler olağan ki olacaktır. Bunlarda bir çelişki görmüyorum. Farklılıkları da doğal olarak değerlendiriyorum. Değerli olan şudur. Biz altı parti bir ortadayız ve yesyeni bir Türkiye’yi inşa etmek için bir ortaya gelmiş bulunuyoruz. Ortadaki nüans farklılıklar ise yalnızca zenginliğimiz olur.

‘İKTİDAR OLMA SORUMLULUĞUYLA ÖRTÜŞMEZ’

Suriye ve mülteciler konusu son periyotta Gelecek Partisi’nin epeyce gündeminde. Bu periyotta Gelecek Partisi önderi Ahmet Davutoğlu’na, 4 milyona yakın mültecinin Türkiye’ye gelişinden sorumlu olduğu tarafında tenkitler lisana getiriliyor. Siz bu tenkitlere nasıl karşılık veriyorsunuz?

Bir sefer bir ülkede iktidar olmak, idare sahibi olmak her şeyden evvel bir sorumluluk kavramıyla iç içedir. O denli adımlar atacaksınız ki bunun olumlu taraflarını sahiplenebilmek kadar olumsuz birtakım tarafları varsa onu da sahiplenmeniz gerekiyor. Güllük gülistanlık bir Türkiye içerisinde “bunu ben yaptım”, “Onu şu yaptı” üzere bir zihniyet her şeyden evvel bir iktidar olma sorumluluğuyla örtüşmez. Türkiye’de 20 yıllık bir iktidar sürecini yaşatan idare bu biçimde düşünmüyor.

‘İYİ KOMŞULUK PROJESİNİN ÖNÜ KESİLDİ’

2010 yılından itibaren bu Suriye olaylarına bakmak lazım. Bir kitabı son sayfasından ya da ortasından değil en başından okumak lazım. Yaklaşık 50 yıldır Türkiye ve Suriye ilgileri çok makûs idi. Çok büyük gerginlikler, çatışmalar yaşanıyordu. Bunun sebebi Soğuk Savaş devrinde Doğu ve Batı’nın çatışma alanlarından biri Türkiye ve Suriye idi. 2010 yılında Türkiye’nin de teşebbüsleriyle ve karşılığını bulmasıyla, Suriye ve Türkiye çok değerli iş birlikleri açılımları yapmaya, ortak kabine toplantıları yapmaya başladı. Lakin Orta Doğu’nun bir gerçeği daha var. Bu türlü bir yakınlaşmayı tercih etmeyen, bunu kendi çıkarları içinde pürüz olarak gören Orta Doğu’da değerli aktörler var. Bunlar savaştan ve gerginlikten besleniyorlar. Onlar bu iki halkın, milletin bütünleşmesini hazmedemediler. Ve alana adamlarını sürdüler. Ben bunu şahsen yaşayan birisiyim. O kritik periyotlarda ben Tahran ve Moskova üzere iki ülkede büyükelçilik yaptım. O ülkelerin Suriye’deki gelişmelere nasıl baktıklarını, hatta derin devletlerinin nasıl baktığını bildiğim için bu kelamları nutuk çeker üzere değil şahsen yaşadığım için söylüyorum. Sonuç olarak bu güzel komşuluk projesinin önü kesildi. Hasebiyle biz 2010’daki süreci hatırlamazsak 2022 tahlillerini eksik yapmış oluruz.

‘BU ÜLKENİN CUMHURBAŞKANI O DEVİRDE YOK MUYDU?’

Partinizin önderi Davutoğlu’na bugün yapılan tenkitlerin haksız olduğunu mu tabir ediyorsunuz?

Tabii ki. İktidar olmak demek kusur ve sevaplarıyla bir idare anlayışını bünyede sindirebilmektir. Bugün iktidarımız ve onlara takviye veren niyet kuruluşları… Onlara şunu söylüyorum. 2009 ve 2010’daki görüşlerini, yazdıkları makaleleri hatırlamaları gerekmiyor mu? Münasebetiyle o devirdeki süreç şayet başarılı olmuş olsaydı, ki çok istek ederdim niçin savaş olsun, diğer ülkeleri de kapsayarak şemsiye projesine dönüşseydi bugünkü iktidar bu türlü mi düşünecekti? O vakit da “Ben yaptım” diye istismar etmeye çalışmayacaklar mıydı? Bu yaklaşımlar iktidar olmak açısından çok yanlışsız değil. Sayın Davutoğlu 2009’daki yakınlaşmanın mimarıdır. Öte yandan da her şeyi bir kişi üzerine olumlu ya da olumsuz yığmaya çalışmak da bugünkü iktidarın en büyük zafiyetlerinden birisidir. Bu ülkenin cumhurbaşkanı o devirde yok muydu? Bir başbakan yok muydu? Askeri yöneticiler yok muydu? Demek ki Türkiye’de bir iktidar yoktu ki tek kişi bunları yaptı. Bu sonuca mı varacağız? Başarılı süreçlerin sahibi aşikâr lakin bir süreç sekteye uğradıysa da sorumlusu aşikâr. Bu türlü bir idare biçimi olamaz.

Davutoğlu partinizin rapor toplantısında, Suriye bağlamında iktidar kanadının kendisini sorumlu tutmaya dönük adımlar attığını söyledi ve buna reaksiyon gösterdi. İktidar bugün o periyot yaşananlardan ötürü Davutoğlu’nu sorumlu mu tutmaya çalışıyor?

Evet. Bunu birtakım yapılan açıklamalardan, yandaş basın denilen etrafın tabirlerinden çıkarıyoruz. Lakin bu gerçek dışı. Bu tarihi olayların akışına uygun değil. Bu muvaffakiyet hikayesi olmuş olsaydı iktidar çok farklı halde yorumlayacaktı.

‘SURİYE’DEKİ REJİMİN YASAL OLUP OLMADIĞI KONUSUNDA SORU İŞARETLERİ VAR’

Altılı masanın hafta sonu yaptığı toplantının akabinde Davutoğlu toplumsal medya hesabından, “9 yıl evvel Suriye rejiminin Guta’da gerçekleştirdiği kimyasal saldırıyı bir sefer daha lanetliyor ve BM tarafından savaş kabahati olarak tescil edilen taarruzda hayatını kaybedenleri rahmetle anıyorum. İnsanlık vicdanından koparak barış inşa edilemez” paylaşımını yaptı. Gelecek Partisi mevcut Suriye rejimine aralıklı mi? Bu rejimin iktidarını devam ettirmesine karşı mı?

Bu soruya evet ya da hayır cevabından daha çok bakış açımızı paylaşmak isterim. Sığınmacılar, Suriye belgesinin tahlili için birbirine entegre süreçler var. Bugün Suriye’deki hükümet, rejim yahut devletin legal olup olmadığı konusunda dünya global sisteminin bir kadro soru işaretleri var. Nedense gelişmiş ülkelerde bir tek insanın bile hayatı büyük mana taşırken o denli bir hale geldi ki Orta Doğu, yüz binlerce insanın vefatıyla ilgili bir bahis gündemde yokmuş üzere konuşuluyor. Kimsenin “Suriye’de 500 bin kişi öldüğünden bize ne, bunun üzerine sünger çekebiliriz” üzere bir yaklaşımda olmaması lazım.

‘İRAN VE RUSYA BÜYÜK SORUMLU’

Suriye’deki iç savaş devrinde bir sürü aktörün katkısı olmuştur. Ben burada İran ve Rusya’yı en büyük sorumlular listesinde tutuyorum. Öte yandan bütün tahliller şunu söylüyor. Bu açığa çıkan tablodan hem hükümet hem birtakım radikal güçlerin hem de bahsettiğim iki aktörün sorumlu olduğunu söylüyor. Hatta DAEŞ’in verdiği zaiyattan çok fazlasını bu güçlerin yaptığını söylüyor. Karşımızda bu türlü bir aktör var. Bunun her boyutunu sorgulamak lazım. Biz Suriye ile bağlarımızın geçmişten çok daha hoş olmasını da istek ediyoruz. Çok daha yakın iş birliği içinde olunmasını da Suriye’nin toprak bütünlüğünün olmasını da dilek ediyoruz. Bu türlü alakalar sistemine geçebilmek için tek sorun Erdoğan ile Esad’ın görüşmesi değil. Bu türlü bir gerçeklik yok.

‘SORUN SİYASİ TAHLİLLE AŞILAMADIĞI TAKDİRDE 3,7 MİLYON SURİYELİYİ NEREYE GÖNDERECEĞİZ?’

Neden biz bütün çalışmalarımızda inançlı ve onurlu geri dönüşten bahsediyoruz? Zira bu da siyasi tahlilin değerli bir modülü. Bu hususlar üzerinde durmazsak Esad ve Cumhurbaşkanı Erdoğan bir sefer değil yüzlerce sefer görüşseler de ortaya bir tahlil tablosu çıkmayacaktır. Suriye idaresi ülkesinin topraklarının yüzde 50-60’ına hâkim. Kuzey’de yok. “Güvenli dönüş” diyoruz. Kuzey’deki sorun siyasi tahlille aşılamadığı takdirde Türkiye’deki 3,7 milyon Suriyeliyi nereye göndereceğiz? Kuzey’in üzerinden hava köprüleri kurup Suriye’ye mi göndereceğiz? Kaldı ki Suriye idaresinin de kimi bildirilerinde onların gelmemeleri noktasında baskısı var. Adeta “içimizdeki safraları temizledik” konumundalar. Öte yandan Türkiye’nin hâkim olduğu bölge yalnızca 10 bin kilometrekare. Ankara ile Polatlı ortasındaki aralık kadar. 3,7 milyon insan siyasi tahlil olmadan bu 10 bin kilometrekarelik alana mı sıkışacak? Tamam başkanlar görüşsünler. İki önder görüşmesiyle bu problemler ortadan kalkıyor derlerse biz buna neden itiraz edelim. Yalnızca Suriye’nin alt yapısının oluşturulabilmesi için en mütevazı kaynaklar bile 500-600 milyar dolar gereğinden bahsediyor. Neredeyse Türkiye’nin bir yıllık toplam dış ticaretinden daha fazla bir meblağ. Bunları kim sağlayacak? Bu hususlarda iki başkan görüşsün diyenler sorunun yanıtını verebiliyor mu? Bunları bütünlük içinde görüp, güçlü diplomasiyle alana girmenin kıymetli olduğunu düşünüyoruz.

‘KİŞİSEL OLARAK SEMPATİK DEĞİLİZ’

Öte yandan oradaki idareye bakış açısı… Biz ferdî olarak sempatik değiliz. Bu türlü bir muhatap olmak bakımından. Zira karşımızdaki yapının, kendileri de muhalefeti suçlayacaktır lakin, çok büyük bir insan nüfusunun kaybının yaşandığı bir ülkenin idaresi olduğunu da daima hatırlamamız lazım.

‘SURİYE KONUSUNDA HÜKÜMET BİZİ ŞAŞIRTAN ADIMLAR ATIYOR’

Son devirde AK Parti iktidarının Suriye rejimiyle oluşturmaya çalıştığı bir diyalog olduğu değerlendirmeleri yapılıyor. Siz bu diyaloğu sürpriz olarak görüyor musunuz?

Biz olağanlaşma adımları altında çok da başarılı süreçlerin olmadığını, Suudi Arabistan, İsrail, Mısır süreçlerinden görüyoruz. Biz olağanlaşma uğraşlarına karşı değiliz. Fakat anlık, şahsî, alt yapısı uygunca hazırlanmayan gayretlerin bir sonuç vermediği kanaatindeyiz. Suriye konusunda hükümet bizi şaşırtan adımlar atıyor. Düne kadar Türkiye’deki darbeden sorumlu tuttukları bir ülkenin yöneticisi gelip Türkiye’de en üst seviyede ağırlanabiliyor. Suriye konusunda da her türlü sürprize hazırlıklı olunmalı. Biz hazırız. Lakin iktidarımız bizi şaşırtmayacaktır. Şayet zihinlerinde bu türlü bir fikir varsa bunun maliyetinin çok ağır olacağını, kolay kolay altından kalkamayacaklarını, bu süreçlerin çok âlâ hazırlanması gerektiğini, bilhassa Birleşmiş Milletler siyasi tahlil sürecinin devrede olması gerektiğini bir sefer daha hatırlatmak istiyoruz.

‘MALİYETİ ÇOK AĞIR TÜRKİYE’YE DÖNER’

Mısır konusunda ya da İsrail konusunda o ülkelerin basınından gördüğümüz kıymetli ödünler almışlar. İsrail basını doğruysa “Türkiye’den isteyip de alamadığımız bir şey olağanlaşma sürecinde olmadı” diyor. Suriye ile atılacak bu tıp alt yapısı olmayan bir adımın maliyeti ne İsrail ile ne Suudi Arabistan’la ne de Mısır’la olağanlaşma gayretlerine benzemez. Bunun maliyeti çok ağır Türkiye’ye döner.

Ne tıp bir maaliyeti kastediyorsunuz?

Mesela İdlib konusunda bir ıstırap doğduğunda, aslında bunun yansılarını birtakım muhalif kümeler geçen hafta verdi, Türkiye bırakın 3,7 milyon insanı tekrar Suriye’ye göndermek, çok daha fazla sayıda mülteci akınının tehdidi altına girecektir. Şayet bu işler planlı ve projeli yapılmazsa bu olacaktır.

‘HALKIMIZ HÜKÜMETTEN ÇOK DAHA DÜZGÜN BİLİYOR’

İktidarın Suriye konusundaki teşebbüslerinden “olumlu” bir adımın çıkmayacağını düşünüyorsunuz. Pekala bu adımlar seçim adımı mı? Size nazaran durum nedir?

Böyle bir adımın atılıp atılmayacağını bilmiyoruz. Hükümetimizin dış siyaset alanını seçim süreci bağlamında kullanmaya çalışmaya eğilimli olduğunu biliyoruz. Artık dış siyaset eskisi üzere halkımızın uzak durduğu bir alan değil. Eski devirlerde olsa dış siyaset muvaffakiyetleri hükümetler tarafından iç siyasete evrilmek istenebilir ve bunda başarılı olunabilirdi. Geldiğimiz noktada bu türlü bir Türkiye içinde yaşadığımızı hatırladığımızda halkımız bırakın başarıyı bunun maliyetinin ne olduğunu hükümetten çok daha güzel biliyor.

‘KRİZ ÜZERİNE KRİZ YAŞANIYOR’

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son devirdeki dış siyaset adımlarının seçim için katkısının olabileceği değerlendirmeleri de yapılıyor.

Ben buna katılmıyorum. Zihinlerinde bu türlü bir yaklaşım olabilir lakin dış siyasetteki başarısız tablo buna müsaade vermeyecektir. Hangi mevzuyu bir dış siyaset başarısı olarak aktarabilecekler? Ben bir örnek bulmakta zorlanıyorum. Kriz üzerine kriz yaşanıyor. Önümüzdeki aylarda çok önemli bir kriz geliyor. NATO genişleme süreci… Geçen aylarda yaşadığımız İsveç, Finlandiya konusu önümüzdeki aylarda çok daha güçlü biçimde Türk dış siyasetinin gündemine gelecektir. Eninde sonunda Türkiye bu iki ülkenin adaylığını da onaylamak zorunda kalacak. Tablo net. Burada hükümet neyin muvaffakiyetini anlatacak? Hükümetin kalbinden ne geçerse geçsin dış siyasetin elverişli istismar ögesi olabileceğine şahsen inanmıyorum.