‘Biblo Hayat’tan Lâlistan’a göç yolculuğu

Deniz Mahabad

İnsanın arayış öyküsü, “yaşamın bir manası var mı?” sorusuna farklı vakit ve yerlerde bazen yanıt bulduğu, bazen de bu boşluğuna yeniden de deva olmayan bir var olma eğilimindedir. Yaşadıklarımızın çaresizliği karşısında arayış öyküsünün içinde olamama, öyküyü dönüştürememe bireyi anlamsızlığa sürükleyebilir. Annenin etinden sıyrıldığımız andan sonra etrafımızı kuşatan her şartın vakitle birer et kesimi üzere vücudumuzla büyüdüğünün, kişinin benliği için en değerli etken olarak karşımıza çıkma çelişkisinin nitekim öte bir hakikat olduğunun şuuruna vardığımızda, bu arayış ömür uzunluğu sürecektir.

Anlık, köreltilebilir, tüketilebilir her şeyin korkutan yanları her vakit olagelmiştir. Hayatın her alanında olduğu üzere sanatın da tükenebilir, tüketen yanları var. Bu doğrultuda süreklilik sağlamak elbette vakit alır zira estetik (laboratuvar) ortamının korkusu ile lisana geliş hem kendini hem muharriri tüketir. ‘Ne olacağım’ ve ‘Ne oldum’ sorusu ortasında geçen vakit, kayıplar ve kazanımları da içine alır. Lakin kendine yazım dünyasında yer bulan -yer edinen- kişilikler birden fazla vakit şuurlu bir tercihin ortasında bulurlar kendilerini.

Bu açıdan bakıldığında hayatın manasının sorgulanabilir oluşuna “varlık ve hiçlik” ortasında gezinen ancak bu gezinmenin dünyada manalı bir hayat yaratma ile mümkün oluşuna ya da olmayışına yalnızca sanat ile cevap olmaya çalışan şairler var. Bu noktada yaratmak/oluşturmak kişiyi o manalı hayatın ortaya çıkması açısından kıymetli kılar. Metin Aydın mana arayışında deneme ve şiir metinleriyle alışılagelmiş sıradanlıklarından kurtulmanın mümkün oluşunun kendisiyle ilgili olabileceğini hatırlatıyor. Her kelamın sesi yoktur. Ses veren kelam, anlatacak meramı olanı bulur. Metin Aydın’nın seyahati biraz da bu meramdan doğmuş.

Edebiyatın birkaç alanında metinler kaleme almış muharrir. Deneme ve şiir alanında bariz bir sesi olan Aydın’ın şiir ile yakınlığı daha görünür. Lakin edebiyatın farklı alanlarında ürettikleri ile insanın birey olarak muhtaçlık duyduğu her şeyin tek devam ettiricisi olduğu gerçeği kanısından; birlikte var olma, ortaya çıkma ya da karşılıklı dayanışma biçimleriyle daha manalı bir sanat dünyasını hayal eden müelliflerden. Üçleme olarak düzenlediği ‘Biblo Hayat Üçlemesi’ isimli üç kitabından ikisi ‘Biblo Hayat’ ile ‘Bisturi’ okuyucuya ulaşırken, üçlemenin sonuncu kitabı bekleniyor. ‘Biblo Hayat’ başlıklı denemeleri yazının gücüne inanarak, kelamın metinsel boyutuna hayat vererek sinematografik anlatımla bireyi dâhil ettiği hayat karelerine dönüşüyor. Her muharrir yaşadığı coğrafyanın dinamiklerini kaleme alarak başlar yazmaya. Haliyle yaşadığı kentten başlayıp genişleyen bir yelpazede kendine yer bulan her kıssanın lisanı ile hayat buluyor ‘Biblo Hayat’.

‘Bisturi’, etrafla, ömürle, kendi içimizle kurduğumuz bir ilişkisizlik/duyarsızlık biçimini çağrıştırır. Kitap, bireyin rastgele bir obje olmadığını tekraren hatırlatan fotoğraf düzleminde ilerliyor. Mana arayışının maddesel olmadığını okuyucuya anlatırken insanın kendince ritüelleri olması, onun birey/varlık ikileminde ayakta tutan bağ mühimdir. Ayrıyeten insan, her istikametiyle bütünlüğe yakın bir izleğe sahiptir, yalnızca iç dünyaya yönelen seyahat yetersizdir. Böylelikle hayatın karmaşık yollarından geçerken etrafımızda olan bitene duyarsız kaldığımızı sade bir seyahatle sunuyor. Toplumsal bir varlığın hayata kattıkları ile tekrar hayatın içinden çekilişine dair ayna vazifesi görüyor ‘Bisturi’. Reaksiyonsuz varlıklar haline gelişimizi keder ediniyor, sade anlatısıyla insanın yüreğinin gözeneklerine iniyor.

İçinin yollarını deneyerek dönüşü mümkün güzergâhları masasına taşıyan Metin Aydın, öznenin özüne dönme ihtimallerinin önüne çok sayıda münasebet bırakmayı deniyor. Böylelikle birinci basımı Türkçe olan ‘Lâlistan’ şiir kitabının ana lisanına dönüş seyahatini Mustafa Aydoğan ile başlatmıştır. Anlaşılıyor ki, varlığın var olanlar karşısındaki önceliği insanın özüne dönme önceliğini gündeme getiren bir yaklaşımı dillendiriyor. Anlatıcısı, coğrafik bir araştırma içine girmiyor, bir coğrafyanın kimi vakit eksik olan sesinde bulduğu ve birçok zorba güce karşı var olma uğraşı veren insanıyla bir ortaya gelerek kaçmak yerine, ötekileştiren güçle, onunla her türlü dayatmaya karşı direnmeyi seçer. Sonuçta, hem kendisi hem de ötekileştiren güç yara alır fakat hayatta kalmanın bedensel ve manevî bir dönüşümüne inanır.

kara şiir

peşi sıra böğüren vaktin duracağı yok
konuşmak hâsıl oldu ey ömrüm!
soluk almak için duldana sığındım
ummanı içime alacak sihirli sözcükler bul
o büyülü ana hapset vücudumu
yaşamın yalınkat hayhuyundan azade.
yaşamın yalınkat hayhuyundan azade.

Evrenin sessizliği nedeniyle bir manasının olmayacağını düşünen Camus’ya haksızlık olmasın elbette ancak karamsar insanların geleceğe olan inançları, kozmosun ona sunmadığı mananın, kendisi tarafından bulunmasının sıkıntı olmasından dolayı, insanın kozmosa muhtaç varlıklar olarak kabul edilmesinin bir sonuç doğurmayacağından yola çıkarak Aydın’ın şiirlerinde aramak zorunda kaldığı mana çoğunlukla boşluğa düşer. Şuurlu bir tercih de olabilir. Tahminen de anlatma mecburiliği müellifi bu türlü bir arayışa çıkarır. Süslü uzantıları olmayan sözler çok yaygın kullanılmış, toplumsallığımızda çok da süslü sözlere istek etmeyiz.

Kırmızı

o konuttan kaçmalara bu kaçıncı perde
alıp götürdüler artık de darağacına gözlerini
titremesi kendine epey kırmızıydı gece.
ölecek aşk bulsun artık yarası yanlış kanayan
bir ceylanın ölüsü elbette misk kokar sonra
neylesin vefatına büyüdü masalına mezar çocuklar.

Şiirin, kimi hislerden, kanılardan ve cümlelerden hatta lisandan ibaretmiş üzere varsayıldığı kabul edilir. Halbuki şiir, şimdi olmamış ve olma ihtimali olan seslerin ve cümlelerin biçimlenmiş halidir. İnsanın, şartların bugün bastırdığı, olmaması gerektiğini düşündüğü her bahis, yarın çok daha keskin çizgilerle dönebilir. Aydın, şiirlerinde yaşadığı coğrafyada belirli aralıklarla ve her aralıkta yok sayılmış, kabul görmemiş kültürel bir derinliği odağına alıyor. Horlanmayı cümlelerinin temel harcına dönüştürüyor. Lakin belirtmekte yarar var yalnızca kendi coğrafyası ile sonlu olan iç ses değildir.

Mağdurun lisanı olmayı nihayetinde başarıyor. Şiiri, şiire husus olanı/olacağı sıkıntı ediniyor, insani sorunları içselleştiriyor. Bunu rastgele bir inat uğruna eylemiyor. Hayatın her alanında uğraş ve lisana gelmeyi/dillenişi pusula ediniyor. Bir anlatıcı olarak susma hissesinden pay almıyor. Vakti ve hayatı, kişinin yalnız deneyimlediği hissiyatını verse de yaşadığı coğrafyanın koşularında diğerleriyle, çağla, periyodun baskın ideolojileriyle, sıkıntılarıyla anlatımını ilişkilendiriyor. Böylelikle bir belleğe varıyor. Şiirleri okuyucuyu düşünmekten alıkoyarken kolektif hafızanın alanına girmeyi deniyor.

İnsan geçmiş ile olan bağı unutmaya direnirken, anısal boyutun karşılaştığı her öğe; ses, fotoğraf, his ve sima anlara fonksiyonel bir boyut kazandırır, bu nokta cümleler zihnin haritasını çizer. Aydın, haritasını oluştururken anılarından uzak durmuyor. ‘Kolektif Hafıza’ kitabında Maurice Halbwachs’ın “Hatıralarımız çoklukla kolektif olarak kalır ve sırf bizim müdahil olduğumuz olaylar ve sadece bizim gördüğümüz nesneler kelam konusu olduğunda bile bize diğerleri tarafından hatırlatılır. Bunun sebebi, aslında hiçbir vakit yalnız olmamamızdır” tabirleriyle anlatmaya çalıştığı olgu tam da bunu söz etmektedir.

durak

acılarına mitoslar emziren kutsal bakire
şimdi çoğala çoğala geliyorum mahremine
ve gün yüzüne hasret o pirupak derisinde
kutsayıp tanrısal şehvetin baş eğmez sultasını.
elinle boğduğun kaç tufandan kalma
suyun sütliman olduğu mişli bir vakitte
hep olduğun üzere üryan gelmiştin huzura
memelerinde daha birer sabi, habil’le kabil.

Acının inandırıcılık kaybı yaşanmadan anlatılması kıymetli. Yaşadığı toplumun dinamiklerini merkezine alan anlayışı, siyasi hudutlarla ölçülmeyecek üniversal bir yaklaşım içerisinde. Kendilerine dayatılanı kabullenmeyen insanların gölgelerinde dolaşıyor ‘Lâlistan’. Metin, yaşadığı coğrafyanın belleğine dönüşüyor kimi vakit. Aydın, ‘Lâlistan’da ferdî hisler ile toplumsal karmaşayı inkâr etmiyor. Birbirini besleyen insan ve uzantısı toplumun çatışkıları ile işleniyor. Diğerinin gösterdiği aynanın bulanıklığı tahminen bizi gereğince göstermez münasebetiyle kendi bulanık aynanı temizlemeyi tercih edip Kürtçeye dönüş seyahatini Mustafa Aydoğan ile bir arada ‘Lâlistan’ ile gerçekleştiriyor Aydın.