Bülent Ortaçgil: Artık yaşlandım, bilge olmaya doğru yürümekteyim

“Bir gün gel bana, tam 50 yıl sonra…”

Şarkılarıyla hayatımıza girmesinin üzerinden 50 yıldan fazla geçmişken, Bülent Ortaçgil yeni müziğinin nakaratına bu sözlerle başlıyor.

İlk müziğini 1969 yılında, şimdi 19 yaşındayken kaydeden usta sanatçı, ortadan geçen bu vakti “Elli Buçuk” ismini verdiği yeni bir albümle süslüyor.

Ortaçgil, yarım çok geçmiş sanat mesleğini ise bu akşam Harbiye Açık Hava’da 26 sanatçı dostunun iştirakiyle kutlayacak.

“Elli Buçuk”, Ortaçgil’i sevenler için birtakım sürprizlere de sahip. İki kısımdan oluşan çalışmanın birinci kısmı olan “Elli”de dördü büsbütün yeni ve biri de 1984’te yazılmış toplam beş müzik bulunuyor. İkinci kısımda, yani “buçuk”ta ise sanatkarın bugüne kadar hiç yayımlanmamış dokuz kaydı yer alıyor. “Buçuk”ta Ortaçgil’in bilinen müzikleri “Anlamsız”, “Yüzünü Dökme Küçük Kız” ve “Şık Latife”nin de birinci halleri var.

BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Ortaçgil “buçuk” albümünü, sevenlerine ve arşivcilere, 50 yılın kendisi için nasıl geçtiğini göstermek üzere yayımlamaya karar verdiğini söylüyor.

Son derece sembolik bir albümden bahsediyoruz. Fakat özellike “Buçuk” sevenleriniz için de epey kıymetli olmalı.

Bunlar benim birinci müziklerim. Birkaç tanesi “Benimle Oynar Mısın?’da yer alsa da öbürleri hiç yayınlanmamıştı. Bir müzik İngilizce hatta. Birinci örnekler, yayımlamamışım. Demek ki o vakit beğenmemişim.

Şimdi beğendiğiniz için mi yayınlıyorsunuz?

Hayır, beğenmediğim için yayınlıyorum.

Artık 50 yıldan sonra jübilemi yaptım, yapacağım; o hallerdeyim. Bundan sonra yeni bir şey yapar mıyım? Tahminen de yaparım fakat cebimdeki bütün şeyleri bırakmak istiyorum. 50 yıllık müzikal mesleğimdeki serüvenimde, beni sevenler, meraklılar, arşivciler için somut olarak elde tutulmasını istiyorum. O yüzden yayımlıyorum. Çok bayıldığım için değil. Hatta onların çalınmasını da istemem. Sırf meraklılar dinlesin, bu adam 19 yaşında bu müzikleri bu türlü çalmış desinler. Ortadan 50 yıldan fazla geçti ve artık 70’lerime geldim. Ortası ise mesleğim. Bunu da beşerler değerlendirsin.

Bu müzikleri konserlerde çalacak mısınız?

Hayır, çalmayı düşünmüyorum. Birçoklarının kelamlarını bile hatırlamıyorum. Bana bir şey tabir etmiyor. Kimisi inanılmaz karamsar, kimisi hayal alemi geliyor. Çalmayı istemem açıkçası. Bir arşiv ve doküman olarak dursun istiyorum. Zira bizde bu çeşit belgecilik hiç yoktur. Sırf bu adam ne çalmıştı 50 yıl evvel diye bilinmesi hoşuma sarfiyat.

‘1969 yılından çok da farklı değilim şu an’

Siz pekala kendinize baktığınızda, elli yıl içerisinde nereye gerçek yol aldınız?

Hem kelamda hem müzikte, hem çalışta hem de düzenleme mantığında, alışılmış ki bu 50 yılın bir gelişmesini hissediyorum üzerimde. Ancak benim sözel dünyam çok fazla değişmemiş. O ilişki dikkatli dinleyici tarafından çabucak anlaşılıyor. Yani 1969 yılındaki müziklerde söylediğim içerik o denli çok da abartılı farklı değil şimdikinden.

Siz daima alanında çok başarılı, seçkin müzisyenlerle çalıştınız. Bu bir tesadüf müydü pekala?

Hayır, tesadüf değil. Benim bu serüven boyuncaki arkadaşlarım bu beşerler. Bana Erkan Oğur bu kümeyle bir arada çalmayı önermişti. Erkan’ın müzikal dünyadaki arkadaşlarıydı bu isimler. Yani bizim birinci çekirdek kümemiz Erkan (Oğur), Cem (Aksel), Gürol (Ağırbaş) ve ben. Bu dörtlü çok uzun yıllar bir arada çaldık. Ben Erkan vasıtasıyla tanıdım hepsini.

Bu müzisyenler piyasada çalıyorlar, kendi müziklerini de hayal ediyorlardı. Lakin sonuçta piyasa müzisyeniydi hepsi. Piyasanın müzikal beğenisini benden çok öteki bir beğeniyi barındıran bu türlü müzikte yer almaktan hoşlandılar natürel ki.

Hem bu isimler benim müzikal dünyama katkıda bulundular, yani bana müziğin lisanı açısından kimi şeyleri öğrettiler, hem de ben de onlara bir müziğin sözel dünyasının nasıl apayrı olabileceğininin ve tanınan dünyadan ne kadar ayrılabileceğinin bir örneği oldum.

Bu ne demek?

Melodilerim çok piyasa işi değildi. Söylediğim şeyler tahminen çoğunluk ve kitlesel bir müzik değildi fakat müzikal dünya açısından açısından belirli beğeninin üzerinde bir düzeydeydi. Münasebetiyle onlar da çok zevk aldılar, ben de onlarla birlikte çalmaktan zevk aldım.

Türkiye’deki müzisyenlerinin birçok benim yaptığım bu müziği destekledi ve beğendi. Müzik olarak da yani kelamlı olarak aslında kimse bir şey demez, diyemez de ancak müzik olarak da beğendiler. Hasebiyle çalmak istediler benle. Hem bu çaldığımız çekirdek küme en güzelleriydi, onların da arkadaşları en güzellerdi esasen.

Yaptığınız müzik, dediğiniz üzere anaakım pop müzikten epey farklı. Yarattığınız bu hava, kibirli olmayı ya da toplumdan daha ayrıksı durmayı da beraberinde getiriyor mu?

Yok, hayır, getirmiyor. Müzik yaparken bu işten şöhret olmak, bilinmek, çoğunluk tarafından onaylanmak, aşikâr ölçüde para kazanmak kimileri için bir parametre haline dönüşebiliyor. Onu dikkate almak durumundalar.

Bir Amerikalı ya da bir İngiliz olsaydım tahminen öbür türlü olabilirdi, bilemem. Zira yaptığım işin müzik tarafı Batı’nın çok kolay kabul edebileceği, yani Batı kökenlerini taşıyan bir müzik. Münasebetiyle onlarla aşikâr bir müsabakaya girebilecek üslupta bir müzik olduğunu daha 19-20 yaşlarında farkındaydım. Münasebetiyle Türkiye’de o denli bir müziğin kitlesel bahtı olmadığını biliyordum esasen. Hasebiyle benim o vakte kadar yaptığım hiçbir şey kitlesel olmadı.

Ama siz de bir noktada kitleselleşebildiniz.

Tabii insanın müzikal mesleği uzun. 50 yıldan kelam ediyoruz. 50 yılda Türkiye’nin en değerli, en tanınan müzikçilerinden bir ikisi benim müziğimi söylediği anda benim müziklerimin o kısmı tanınan olmaya başladı. Hasebiyle kitlesel hale dönüşmeye başladı. Lakin bu benim denetimimde olan bir şey değil. Yani o denli olmayabilir de. Gerçekten otuz yıl olmamıştı. Bu benim için bir talihti.

Nasıl talih oldu?

Müzikle bu sefer yaşayabilecek duruma geldim. Ben 20’lerimde müzisyen olmayı natürel ki isterdim lakin Türkiye’nin bu kurallarını bildiğimden hiç o denli bir şeye kalkışmadım. Yaptığım müziklerden para kazanmak üzere bir şey düşünmedim. Yani o kadar aptal değilim bu bahiste. Fakat bu da bana da olağan çok genç yaşta müzisyen olmama ve müzikle yaşayamam üzere bir dezavantaj getirdi. 74’te 24 yaşındaydım ve birinci eserimi yayımladıktan sonra 10 yıl hiçbir şey yapmadım. 30’lu yaşlarına geldikten sonra yazmaya başladım ki, bu bir müzikal mesleğim için biraz kayıp yıllar.

Pişman mısınız bu yüzden?

Hayır, pişmanlığın filan hiçbir faydası yok hayatta. Keşkenin hiçbir işe yaradığını bilmiyorum ben. Türkiye’de yaşadığım için bu türlü bir hayatla karşı karşıya kaldım. Fakat her vakit kendimi çok şanslı hissettim müzikal açıdan. Zira bu müzikleri yayımlayamabilirdim bile Türkiye’de. Lakin hiç o denli olmadı ve bu müzikle bir formda yaşamayı becerdim.

‘Müslüm Gürses güzel ki müziğimi söyledi’

Mesela Müslüm Gürses sizin müziklerinizi söyleyenlerden birisi.

Bunlar o kadar büyük bahtlar ki… Ben o şarkıyı Müslüm Gürses’in söyleyeceğini bile bilmiyordum. Ezel Akay arkadaşım, bir sinema için bu şarkıyı kullanmak istediğini söyledi. Ben de kullan dedim. Yani Müslüm Gürses değil de bilmem kim söylese yeniden tıpkı şey olacaktı. Lakin Allah’tan Müslüm Gürses söylemiş, bu iş bana yaradı. Bu bir bir baht yapıtı bu türlü oldu.

Nasıldı, öbür birinden kendi müziğinizi dinlemek?

Şarkılarımı diğerlerinden dinlediğimde her vakit yadırgıyorum. Her vakit müziğin yeterli, makus, berbat ya da dayanılmaz olması bir şey söz etmiyor. Yadırgıyorum zira bu türlü bir şeye alışkın değilim. Bir müzik müellifi olarak, bunlar tek başıma gitarımla söylemeye başladığım ve “Bunlar müzik oldu” demeden yüzlerce sefer yalnızca kendime çaldığım müzikler. Münasebetiyle benim şeylerim. Bunu diğeri söylediği vakit garipsiyorum. Bunun beğenip beğenmemek ile alakası yok.

Siz diğerlerine çok fazla beste veren birisi değilsiniz.

“Bana bir tane sıfır kilometre müzik yapar mısınız?” üzere bir şey karşılaşmadım zira. Sevdiğim birtakım müzikçiler var, onlar bana gelip “Şu müziğe kelam müellif mısın?” dediğinde yapmaya çalıştım. Levent Yüksel’e de, Yeni Türkü’ye de, Zuhal Olcay’a da yazdım. O denli şeyler yapabiliyorum. Ancak o müzik ne de olsa bana ilişkin bir müzik olmuyor. Sözel dünyası bir düzeyin üzerinde olabilir fakat onları benim eserim diye görmüyorum.

50 yıl öncesine dönersek, gelecek yıllar için duyduğunuz kaygılar ve dehşetler var mıydı?

Olmaz mı? Müzik seviyordum, çalmayı seviyordum ve diğer bir tutkum yoktu. Kardeşimle bir arada yalnızca müzik dinliyorduk. Batıyı dinliyorduk. Türkiye’deki yabancı okullarda okuyorduk. Batı dünyasındaki müzikal gelişmelerden haberimiz vardı. 60’ların sonlarında tanınan müzik dünya çapında bir evrime uğradığında, gençlik yaşlarımızda bunları yaşadım. Bu olayları birebir takip ettim.

Çocukken, 9 yaşında Amerika’da, Türkiye’de TV yokken Elvis Presley’i dinledim ve etkilendim bunlardan. Fakat söylediğim üzere ben Türkiye’de bütün eğitimimi, beyaz yaka yetiştirilmek üzere aldım. Hasebiyle o denli bir avantaj vardı cebimde. Müzik yapmasam, müzikle yaşamasam öbür türlü yaşayabileceğim bir eğitimim vardı. Bunu kullandım mecburen. Müzik yapmadım, mühendislik yaptım bir periyot. Müzik yapmak için de bütün kaideleri zorladım.

‘Müzik yapmadığım bir hayat sürdürseydim, hasta bir adam olurdum’

Mesela Norveç’e gittiniz, değil mi?

Orada kaldım ki, tahminen müzikle yaşarım diye. Lakin bütün bunlarda yaş ögesi kıymetli. İnsan doğduğu topraklara her biçimde bağlı oluyor. O topraklarda yetişiyor, o kanıdan kopamıyorsun. 30 yaşından sonra öteki bir ülkenin insanı olamıyorsun. O nedenle döndüm Türkiye’ye ve madem mühendislik yapamıyorum, müzik yaparım diye düşündüm. Şayet hayat o denli yürüseydi, ruhsal olarak rahatsız ve hasta bir adamla konuşuyor olacaktın. Lakin o denli yürümedi. Ben de müzik yapma talihini buldum.

Şarkılarınızın şablonu Batılı bir müziğe dayanıyor. Batıyla rekabet edebilecek bir müzik yaptığınızı bahsettiniz. Yaptığınız bu müzikle uluslararasılaşabilir miydiniz?

Oradaki sorun şu; müzik yazıcısı olarak kendimi Türkçe söz edebilen bir adamım. İngilizce tabir edebilmek için, İngiliz doğmak ya da çok ehil bir grupla çalışmanız lazım. Fakat o vakit da müzik müellifinin istediğini yazmak üzere bir bahtı kalmıyor. Profesyonel bir dünyanın takımının bir kesimi olabiliyorsunuz lakin. Ben İngilizce konuşuyorum lakin şarkıyı İngilizce düşünmüyorum ki, Türkçe düşünüyorum. Yıllarca Türkiye’de yaşamaktan ötürü, sağımda solumda, her tarafımda Türkiye’den izler var. Bunları İngilizce söylesem çok fazla şey değişmez ve Batı ile sözel dünyada örtüşmem. Yapay olur. Yapay olmaması için ise profesyonel bir takımla yapmak gerekiyor. O vakit da işin tadı kaçar.

“Buçuk” albümünde İngilizce bir müziğim var. Yazmışım o denli bir kelam. O vakitler Donovan’lar, Bob Dylan’lar dinlediğim çağdı. Yaptığım onlarla aşağı üst yarışabilecek bir şeydi. O kadar da altında değildi. Fakat yaş 17-18’di. Ortadan yıllar geçtikten sonra rastgele bir şarkıyı İngilizce düşünmemeye başladım. O denli müzik yazmıyorum hiç.

‘Şehirler ortasında bir fark kalmadı’

Sizin müzik yaptığınız 50 yıllık vakit diliminde Türkiye’deki değişim sizi nasıl etkiledi?

Geçenlerde Diyarbakır’da çaldım; ondan bir gün evvel Batman’daydım. Bunlar en yakın 10 yıl evvel çaldığım yerlerdi. Mimari açıdan inanılmaz değişmiş. Tanıyamadım. Birebir vakitte kentler kendi özelliklerini kaybetmiş. Her yer birbirine benziyor. Bartın’a gidiyorsun, Afyon’dan farkı yok. Diyarbakır Merzifon’la benzeşiyor. Apartmanlar, yapılar, kahveciler… Ekonomik dünya entegrasyonu, kapitalizm vs. yarattığı bir şey olsa gerek. Beşerler bunu değişim ya da daha hoşa gitme olarak görüyor. Sorun orada.

Aslında o denli bir şey değil. Gidip de Almanya’nın bir köyünde, “Schubert bu tarihlerde burada yaşamıştır” ibaresini gördüğüm vakit zevkten deliriyorum. Bu türlü bir tarih orada duruyor. O beşerler kentin o tarihinden bugününe kadar taşımakla övünüyorlar. Bunun hoş olduğunu hissediyorlar. Fakat Türkiye tam aksi. Her şey yıkılıyor. Türkiye’nin yüzde 50’sinin doğduğu mesken yıkılmış, yerine yeni bir şey yapılmış.

Ortaçgil bilerek isteyerek anaakımın dışında kalmış biri değil mi?

Bilinçli miydi, evet. Ancak söylediğim üzere Ortaçgil’in cebinde sıkıştığı vakit kullanabileceği bir meslek duruyordu. Yaşamak için müzik satmak zorunda kalırsan, o vakit her şarkıyı yaparsın. Benim o denli bir mecburiyetim yoktu hayatta, o yüzden istemediğim hiçbir şeyi yapmadım. Herkese nasip olmaz bu türlü bir avantaj.

Fikret Kızılok, Mehmet Güreli, Ezginin Günlüğü, Yeni Türkü… Bir formda müzikal bir akrabalık da var galiba değil mi?

Bütün bu söylediklerin hem kendi içlerinde değişik müzik yapan beşerler hem de genelde düzgün eğitim almış, muhalif tarafları ziyadesiyle olan, kendilerini tanınan dalgaya kaptırmamış beşerler. Dayanışma, sevgi de var o kümeler ortasında.

“Hangisi Hayat” şarkısındaki sorularınız, daha evvelki müziklerinizle ortak bir noktada buluşuyor: Sorular. Soru sormak, sorgulak müziğinizde nerede duruyor?

Her yerinde. Soruyorum orada, “Cevabını verebiliyor muyum?” Hayır. Bu albümün genelinde bu türlü bir hava var. Dünyayı ya siyah ya da beyaz görenler için “öyle bir dünya yok aslında” diyor. Siyahla beyaz ortasında beş yüz tane renk var. Fakat siyah ya da beyaz gören beşerler, dünyayı anlamamış beşerler. O soruyu daima sormak lazım, “Neden o denli değil de bu türlü?” diye. Ben kendi adıma o denli biri değilim. Dünya çok çeşitli. Haklı ve gerçek diye bir şey yok. Nereden baktığına bağlı. Tek gerçek ve tek yanlış yok. Dünyayı her şeyin çatışması olarak görmek lazım. Bu çelişkiler de sözlerde ve albümde var ziyadesiyle. “Kimine o denli kimine bu türlü, kimine üç kimine beş” lakin benim için ne üç gerçek ne beş.

‘Yaşlandım artık, bilge olmaya hakikat yürümekteyim’

“Hangisi Hayat” müziğinde sorunuzun birini, “Ortaçgil der ki bu ne iş?” diye soruyorsunuz. Aşık geleneğinde, halk ozanlığında olduğu üzere… Kendinizi öyle mi görüyorsunuz?

Bilmiyorum, o denli bir tezim yok. Kullandığım öge halk müziği değil ancak artık yaşlandım, bilge olmaya gerçek yürümekteyim. O müzikte, bizim geleneğimizde söylendiği üzere söylemek istedim.

Türkiye’de sokaktaki gerginlik sizi nasıl hissettiriyor? Bu gerginliğin ortasında müzik yapmak kolay bir şey mi?

Değil alışılmış ki. Türkiye’nin gerginliği, “Batı mıyız, Doğu muyuz; varlıklı miyiz, yoksul miyiz; başarılı mıyız, değil miyiz; gerçek politik tercihlerde bulunuyor muyuz, bulunmuyor muyuz?” üzere sorular oluşu ve ekonomik yırtmamış bir ülke oluşumuzdan.

Türkiye bu çelişkilerden dolay gergin sahiden. İnsanların bu gerginlikte sanatsal birtakım olayları dinlemek için vakitleri ve ekonomik güçleri yok. Hem de çok fazla değişken var. Rahatsızlığı hissediyorsun, gergin herkes. Yaşayamıyor kimse. Ekonomik olarak da politik olarak da sıkıntı. Bunları çözmemiz lazım. Çözemiyoruz ancak. Ramak var deniyor fakat ramak hala çok uzakta. Gençler rahatsız oluyor. Gençlerin becermesi gereken bir şey. Gençlerse günlük siyasetten son derece uzaklar. Bıkmışlar. Onları yöneten beşerler onları temsil etmiyor. Onun gerilimini hissediyorlar. Kentlerdeki yaşama kültürü de hakikat dürüst oturmadı. Yabancılardan kelam etmiyorum, ülke devamlı kendi içinde göç halinde. Bunların hepsi tansiyon ögesi. Bir anda çıkmak sıkıntı. Bizler de müzik yaparken, tansiyonları hissediyoruz.

Kimisi tansiyonlar üzerine müzik yapıyor yalnızca. Ben bu tansiyonlar konusunda diyalog kapısının her vakit açık olması tarafındayım.