Daron Acemoğlu’nun ‘Atatürk’ sözleri tartışma yarattı

Gazeteci Fatih Altaylı’nın YouTube kanalına katılan Daron Acemoğlu’nun Mustafa Kemal Atatürk eleştirisi toplumsal medyanın bir numaralı gündem maddesi oldu. Acemoğlu’nun sözleri tenkit alırken Acemoğlu’nu destekleyen paylaşımlar da yapıldı.

Daron Acemoğlu’nun ileri sürdüğü görüşü Soner Yalçın’a sorduk. Şöyle yanıtladı:

“İnsanlar ve topluluklar üzere akademi dünyasının geçmişle ilişkilenme biçimi farklı kavramsal araçlarla incelenir. Geçmişi araştırmak yalnızca olmuş bitmiş bir olayı/konuyu inceleyip sınıflandırmak manasına gelmiyor. Geçmiş biz değiştikçe yeni manalar kazanıyor.

Burada kelam konusu olan ‘biz”im nasıl geliştiğimizdir. (Kolektif) hafızanın nasıl formlandığı kıymetlidir.

Türkiye’de 12 Eylül askeri darbesi eseri üniversitelerdeki bilhassa toplumsal bilimler müfredatlarının özü kimlik merkezli hafızayı tekrar kurgulamaktı. Hafıza “patlaması” yaşatıldı!

Böylece geçmişte, gerçekte ne yaşandığı araştırılmasından çok bugün ona yüklenen mana ön plana çıkarıldı!

“BU SÜRECİ MODÜLLÜ ELE ALAMAZSINIZ”

Bu devrin zihni yapısı global müfredata uygun liberal tezlerle oluştu. Bu büsbütün tam bağımsızlıkçı modernist Atatürk tersliği üzerine inşa edildi.

Tek örnek vereyim: İktidarın merkezileşmesi dünyada 1789 Fransız İhtilali ile başladı. Feodalizm tasfiye edildi. Ki bizim topraklarda da yaşanan bu oldu. Hayata geçirilmesi İkinci Mahmut ile başlayıp İkinci Abdülhamit ile devam etti ve Atatürk ile sağlam temellere oturtuldu.

Bu süreci kesimli ele alamazsınız. Neyse uzatmayayım.

Ama Acemoğlu’na yeniden de şuradan bakmakta yarar var; nitelikli hafıza tartışması yapmamıza vesile oldu.”

BÖYLE BİR YAPIDA ÇOK PARTİ KURMAK NEYİ ÇÖZECEKTİ

Yapılan paylaşımlardan kimileri şöyle:

– Tarihçi Sinan Meydan

Cevap veriyorum

Sığ ve yanlış bir tarih okuması… Acemoğlu’nun bu yakın tarih okuması ve Atatürk’e bakışı, Atatürk ve laik Cumhuriyet tersi İkinci Cumhuriyetçilerin, kimi liberaller ile siyasal İslamcıların temelsiz ve çarpık tezlerinin tekrarı… Yani Acemoğlu yeni bir şey söylemiyor.

Acemoğlu’nun tekrarladığı bu eski tezlere karşılık verelim:

1. “Atatürk politik sistemi açmak yerine gücü elinde merkezileştirmeye çalıştı,” diyen Acemoğlu, Türkiye’de Atatürk’ün, Cumhuriyeti kurduğu yıllardaki sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik ve siyasi yapıyı ve Atatürk’ün Türkiye’de bir İHTİLAL yaptığı gerçeğini büsbütün göz arkası ediyor.

1920’lerde 1930’ların Türkiye’sinde “politik sistemi açmak” nasıl mümkün olacaktı? Cumhuriyetin ilanını erken bulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TPCF) ile mi? TPC’yi kuranların hangisi hilafetin kaldırılmasını, hangi laikliği savunuyordu? Boğazımda padişahın ekmeği var diyen TPCF’li yok muydu? TPCF kurucuları evvel saltanatın sonra hilafetin kaldırılmasına karşı çıkmadılar mı? Bir TPCF’li “Harf ihtilali bizi bolşevik yapar” demedi mi?

10 yıllık savaştan çıkmış, Aydınlanma ve Sanayi ihtilallerini yapmamış, yüzde 90’ı, 95’i okur-yazar bile olmayan, nüfusunun yüzde 60’ını oluşturan bayanların uygar ve siyasi neredeyse hiçbir hakkının olmadığı, bayanın bırakın sahneye çıkmasını, erkek doktora muayene ettirilmediği, trenlerde, vapurlarda perde ile ayrılan özel kısımlarda seyahat edebildiği, kimi yasal düzenlemelere karşın kız çocuklarının okula gönderilmediği, ağalık, tarikat, cemaat nizamının hâkim olduğu, en yaygın eğitim-öğretim kurumunun bozulmuş, yozlaşmış medreseler olduğu, yüksek lise görünümündeki bir Darülfünun dışında bilim üreten tek bir kurumun olmadığı, nüfusunun yüzde 70’i hastalıkların pençesinde, yüzde 85’i köylerde yaşayıp ilkel prosedürlerle yapılan tarımla geçinen, biat kültürünün hâkim olduğu, insanların soy ismine bile sahip olmadığı, tebaanın şimdi yurttaşa dönüşmediği, ulus şuurunun gelişmediği, saltanatın, hilafetin olduğu, demokratik kurumların olmadığı bir din tarım toplumunda ve Osmanlı’nın neredeyse her şeyi yabancılara bıraktığı, devletin neredeyse hiçbir şey üretemediği, borçlu ve bağımlı bir sistemden çıkış sürecinde Atatürk politik sistemi nasıl açacaktı? Çok partili demokratik sistem kurarak mı?

Böyle bir yapıda çok parti kurmak neyi çözecekti?

Yüzlerce yıllık saltanat, hilafet, medrese, tarikat, cemaat, ağalık üzere kurumların milyonlarca taraftarının olduğu, yüzde 90’ı okur-yazar olmayan, toplumun yarısından fazlasını oluşturan bayanların neredeyse hiçbir hakka sahip olmadığı bir din tarım toplumunda çok partili sistem kurmak Atatürk’ün hiçbir ihtilalini yapamaması demekti. Bu durumda ne saltanat ve hilafet kaldırılabilir, ne cumhuriyet ilan edilebilir, ne medreseler kapatılabilir, ne şeriat hukuku yerine laik hukuk benimsenebilir, ne bayanlara uygar ve siyasi haklar verilebilir, ne yeni harfler kabul edilebilir, ne kul bireye, tebaa yurttaşa dönüştürülebilir, ne ulus devlet kurulup kurumsallaştırılabilir, ne de akıl ve bilim temelli bir aydınlanma gerçekeştirilebilirdi. Atatürk, yüzyılın başında Türkiye’deki siyasal, sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel değişimi bir ihtilalle gerçekleştirdi.

Atatürk, Türkiye’yi her bakımdan çağdaşlaştırıp kalkındıracak ihtilali, ihtilale karşı olan saltanatçılarla, hilafetçilerle, ağalarla, pirlerle, şıhlarla, tarikatlarla, cemaatlerle, şeriat hukukunu savunan kitlelerle, emperyalist Batıya eklemlenmiş yerli yabancı ayrıcalıklı bölümlerle, Batıcı kompradorlarla yapabilir miydi? Asla!

Atatürk, bir gerçekçiydi. Toplumsal değişimin lakin bir takımın gerçekleştireceği radikal bir ihtilalle mümkün olacağını gördü. Bunun için CHP’yi kurdu.

Yani, Acemoğlu’nun dediği üzere evet, Atatürk gücü merkezileştirdi, fakat Atatürk, ihtilaller yapmak için gücü merkezileştirdi. O ihtilallerle oluşan siyasal, hukuksal, kültürel, toplumsal, ekonomik altyapı sayesinde Türkiye 1945’te çok partili hayata,1950’de demokrasiye geçti. Türk demokrasi gökten zembille inmedi.

“NEDEN SİNİRLENİYORSUNUZ”

Gazeteci – Ali Yağız Baltacı

Hayır ben şunu anlamıyorum.

Bizim Atatürkçüler çok saçma ve gereksiz yansılar gösteriyorlar. Halbuki “evet motamot öyle” diyebilmeleri gerekiyor.

Ne diyor Daron Acemoğlu?

“Atatürk merkeziyetçi bir yapı kurdu. İhtilaller halka empoze edildi. Demokratik bir sistem inşa edilmedi. Çoğulcu bir yapı yoktu.”

Evet… So what?

Bu gerçeğin kendisi.

Rahatsız olacak bir şey yok.

Bilakis “evet, o denli yapması gerekiyordu o denli yaptı çünkü demokratik bir sistemle ihtilalleri tatbik etmesi mümkün olmazdı” diyebilmek gerekiyor.

Hayır arkadaşlar ne zannediyorsunuz anlamıyorum ki!

Acemoğlu’nu linç ediyorsunuz da adamın söyledikleri yanlış değil ki!

Atatürk’ü toplumsal demokrat filan mı sanıyorsunuz?

Sevgi pıtırcığı üzere gezip sokak sokak demokrasi dağıttı mı sanıyorsunuz?

Neden bu söylenince sinirleniyorsunuz?

Selanikli orta sınıf bir aileden çıkmış Osmanlı Generali, ömrü cephelerde savaşlarda geçmiş, ne gençlik yaşamış ne huzur bulmuş. Memleketini kaybetmiş, ülkesi yıkılmış perişan olmuş. Vatan kurtararak kelle koltukta iktidara gelmiş, iktidarı eline geçirinceye kadar çekmediği sıkıntı, yaşamadığı zorluk, geçmediği ateş çemberi kalmamış. Bir elinde tabanca bir elinde darağacı uğraşmış durmuş.

Kayda kıymet bir kısmı Kurtuluş Savaşı’na bile takviye vermeyen Anadolu ahalisine demokrasi armağan ederek mi yeni bir ülke inşa edecekti?

Mümkün mü bu?

Tabii ki merkeziyetçi bir yapı kurup empoze edecekti hakikaten de o denli yaptı.

Bunu görmekten gocunmayın, sinirlenmeyin artık.

“TARİH 101’DEN SINIFTA KALDIN”

– Doç. Dr. Kaan Yılancıoğlu

Daron Acemoğlu düzgün bir ekonomist olabilir, Nobel Mükafatı almış da olabilir lakin Galatasaray Lisesi’ndeki tarih öğretmeni şu an çok üzgün!

Tarih 101’den sınıfta kaldın hoca!

Tarihi gerçekler ve durumlar, o günün tarihi kurallarında tartışılır!

ABD’de de bir düstur vardır, uzman değilsen bilmiyorum dersin geçersin!

Kusura bakma lakin uzun, yanlış ve boş bir tarihi çıkarım olmuş!

Devrimler ve inkılaplar senin hayalindeki pembe demokrasi ile olamıyor!

Atatürk’ün başarısı şu an var olan tüm Müslüman ülkelerle, Türkiye’yi karşılaştırdığında dahi ortadadır!
Boş kelama gerek yok…

“ATATÜRK’TEN BUNU BEKLİYOR, ASLINDA”

Yazar – Kutlu Altay Kocaova

“ATATÜRK ŞÖYLE YAPTI; BU TÜRLÜ YAPSAYDI BİÇİMİNDE BİR TAHLİL YAPILAMAZ”

– Prof. Dr. Deniz Ülke Kaynak

Daron hoca hepimizi gururlandıran bir muvaffakiyete imza atmış Nobel ödüllü bir iktisatçı. Temel savı da demokratikleşme, hukukun üstünlüğü üzere mevzuları pas geçen bir refah toplumunun kurulamayacağı. Batı üzere olabilmek için Batılıların geçtiği yollardan, süreçlerden geçmelisiniz diyor. Katılıp katılmamak farklı lakin akademik açıdan pahalı bir ekolü temsil ediyor.

Lakin bir toplumsal bilimci olarak bu sohbetteki argümanlarına itirazlarım var çünkü tarih bu türlü okunamaz. Vaktin ruhundan, somut sosyolojik ve kültürel şartlarından, toplumsal travma ve anlatılardan, memleketler arası baskı ve manipülasyonlardan, siyasi iklimden ve büyük stratejiden, ekopolitik dengelerden, hatta en mikro seviyedeki şahsî tecrübelerden vs. bağımsız olarak “Atatürk şöyle yaptı; bu türlü yapsaydı” biçiminde bir tahlil yapılamaz. Ne tarih, ne de siyaset alanı tek düzlemde okunabilecek kadar sığ ve kolay.

Doğrusu, Üniversite 1. sınıfta Siyasal’ın Maç kahvesinde daha sağlam argümanlarla tartışırdık. Bu sohbet sanırım Youtube’da geniş kitleye yönelik olarak yapıldığından en elementer seviyeye çekilmiş ancak Türk toplumu Amerikalılardan çok daha fazla bilgi ve tahlil çeşitliliğine maruz kaldığından, bu hususlarda anlatana paha vermesi için derin bir yaklaşım arıyor. Apoletli de olsa anlatanda derinlik görmeyince kolay beğenmeyiz. Daron hocamıza sevgi ve saygılarımızla

“FENA BOZULDULAR”

– Siyaset bilimci Emrah Gülsunar

Belli ki Atatürkçüler, “Ben bu Nobel’i aldıysam Atatürk sayesinde” üzere 23 Nisan öğrencisi tadında açıklamalar yapmak yerine Atatürk devrini bir toplumsal bilimci olarak objektif bir halde değerlendirmeye kalktığı için Daron Acemoğlu’na üzücü bozuldular.

Atatürk, başında Üçüncü Fransız Cumhuriyeti olarak resmettiği muasır medeniyete ulaşmak için evvel toplumda bir kültür ihtilali yapmak gerektiğine inanıyordu. Pozitivist fikrin tesiriyle bunun Türkiye’yi süratle Batılı ülkelerin düzeyine çıkaracağına inanmaktaydı. O yüzden demokrasi ikincildi, evvel inkılâplar toplumda kök salmalıydı. Fakat Daron Acemoğlu’nun belirttiği üzere bu çeşit toplumu doruktan radikal bir biçimde dönüştürme eforları birden fazla vakit istenilen sonucu vermez. Bizde de verdiğini söylemek güç.

1924’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kurulduktan sonra Pir Said İsyanı’nı mazeret ederek rejimi otoriterleştirmek yerine seçme-seçilme hakkına eğitim kriterlerinin getirildiği hudutlu bir demokrasiye geçiş yapılabilse ülke için daha yeterli olurdu.

“AH ACEMOĞLU AH”

– Şahan Gökbakar

“Daron Acemoğlu iktisat kısmında Nobel almış bir Türk vatandaşı olarak hepimizi gururlandırdı. Lakin tüm entelektüel liberallerin düştüğü yanılgıya kendisi de düşüyor. Bugünün zekası ve toplumsal normlarıyla 1920’lere bakıp ahkam kesiyor. Yok efenim Atatürk daha çoğulcu olmalıymış da oymuş da buymuş da… Bunu hiç sevmiyorum. Ya Atatürk evvel işgalci yabancı düşmanla, sonra da işbirlikçi iç düşmanla uğraş edip bir de üzerine cumhuriyet kurmuş. Laiklik, eğitim ıslahatları, ekonomik kalkınma ve toplumsal değişim üzere esaslı ihtilaller yapmış. Bütün bunları da sefalet ve imkansızlıklar içinde yapmış. Yok efendim bu değişime toplumu da katmalıymış her bölümü almalıymış da, oymuş da, buymuş da… O dönemki toplum okuma yazma oranı erkeklerde %7, bayanlarda %0.4… Nasıl yapacaksın??? Ah Acemoğlu ah!”

Dün gece Daron Acemoğlu’nun neredeyse her ailesinde en az bir vefat, sakatlık, göç kıssası bulunan, ağır travma geçirmiş, okuma yazma bilme oranı %2.8 olan bir toplumda, 100 sene evvel Atatürk’ün ihtilal usulünü eleştirme gevşekliğini anlatmaya çalıştım.

–

DARON ACEMOĞLU NE DEDİ

“Atatürk, o sırada politik sistemi açabilmek üzere bir elinde opsiyon olmasına karşın tam aykırısını yapıyor. Elinde gücü merkezileştirmeye çalışıyor. Yani mümkün müydü hakikaten daha demokratik bir şey olması? Tahminen de mümkündü.

Niye? Zira Osmanlı’dan başlayarak, yani 1. Dünya Savaşı’ndan evvelki parlamentolara bakarsanız daha çoğulcu bir sistem var. Birinci, İstiklal Savaşı sırasında bile var. Ve Atatürk olağan ki bunu yapmasının nedeni tahminen öbür türlü savaşın efektif olmayacağını mı düşündü? Lakin birebir vakitte nereden geldiği de değerli.

İttihat ve Terakki Partisi’nden geliyor ve İttihat ve Terakki Partisi… İttihat ve Terakki bir kurum olarak, bir fikir olarak alışılmış ki demokrasiye çok yakın değil. Çok üstten ve onun dışında bir sistem olsa, bilhassa, daha muhafazakar kesiti biraz daha sistemin içine almanın diğer bir yolu var mı?

Önemli olan bu bahis. Zira yani sonuçta halka bir şeyi empoze edersen bu sonunda geri tepiyor. Yani bunun öteki hiçbir yolu yok. Hiçbir yerde biz bunu empoze ettik de geri gelmedi yok. Kimi şeylerde çok o empoze, çok özel vakitlerde olursa, örneğin işte Fransa’da Napolyonik, şeyler, savaşlar vaktinde, savaştan ötürü tahminen geçiyor. Lakin onun dışında çabucak hemen hiç örneği yok.

O yüzden daha baskıcı değil de daha çoğulcu bir halde yapmanın mümkün olduğunu düşünüyorum ben o zamanki ıslahatların. Ve o yüzden ve bunun da çok büyük bir değeri var. Zira Türkiye’nin demokrasisinin sorununu ben başından beri sivil toplumun çok zayıf ve gücün de devleti kim denetim ediyorsa elinde merkezileşmesi. Atatürk’e de geri gidiyor.”

DARON ACEMOĞLU KİMDİR

Acemoğlu, 3 Eylül 1967’de İstanbul’da dünyaya geldi.

1986 yılında Galatasaray Lisesi’nden mezun olan Acemoğlu, lisans eğitimini 1989’da İngiltere’deki York Üniversitesinde tamamladı. 1990’da Londra Ekonomi ve Siyasal Bilimler Okulunda (LSE) yüksek lisansını tamamlamasının akabinde 1992’de tıpkı üniversiteden iktisat alanında doktorasını aldı.

ABD’deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde (MIT) İktisat kısmında profesör olarak görevini sürdüren Acemoğlu, 2005’te ekonomik fikir ve bilgiye yaptığı katkıdan dolayı John Bates Clark Madalyası’na layık görüldü.

Siyasi iktisat, ekonomik kalkınma ve ekonomik eşitsizlik üzerine yaptığı çalışmalarla bilinen Acemoğlu, uzun müddettir birlikte çalıştığı Simon Johnson ve James Robinson ile çok sayıda makaleye imza attı.

Acemoğlu, Robinson ile “Ulusların Düşüşü: Güç, Refah ve Yoksulluğun Kökenleri” ve “Dar Koridor”, Johnson ile “İktidar ve Teknoloji: Bin Yıllık Mücadele” kitaplarını kaleme aldı.

Ulusların ekonomik ve politik gelişmeleri ortasındaki farklılıkların nedenini soruşturan ve devletlerin ekonomik sonuçlarını şekillendirmede kurumların oynadığı role dikkati çeken “Ulusların Düşüşü”, akademik etraflarda ve medyada geniş ilgi gördü.