Eyüp Aygün Tayşir: Daha cinsiyetsiz bir yerden yazmaya çalıştım

Eyüp Aygün Tayşir’in ‘Yiten Bir Aşkın Şarkısı’ romanı İrtibat Yayınları tarafından yayımlandı.

Kitapta karakterlerin gezdiği yerler ya da okuduğu kitap gerçek olabiliyor. Mesela, roman kendisine İstanbul’u ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘Huzur’ romanını art fon olarak belirlemiş. Kitap 2014’te geçiyor; seçim dönemi… Roman kahramanları birbirlerine “Sırrı Süreyya Önder’e mi oy verdin, yoksa Mustafa Sarıgül’e mi?” diye soruyor, gençler yurt dışına gidip gitmemeyi düşünüyor. Kitap, bu türlü bir ortamda üniversitede okuyan, başka dünyalara ilişkin Alper ve Sedef’in aşkını anlatıyor. Kendi içinde bir playlist’e de sahip olan kitaptaki müzikler hususla da irtibatlı.

Eyüp Aygün Tayşir’le ‘Yiten Bir Aşkın Şarkısı’nı, kitabın içindeki siyaseti, aşkı ve edebiyatı konuştuk.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ‘Huzur’ romanı ‘Yiten Bir Aşkın Müziği’nde geniş bir yer buluyor. Hatta Sedef bir an bu romanın hayatlarını da etkilediğini düşünüyor. Bu manada ‘Huzur’ romanını bu kadar merkeze alma nedeniniz ne?

Sanırım en değerli neden benim Tanpınar’a olan hayranlığım. ‘Huzur’ da başka tüm yapıtları üzere çok beğendiğim bir romanı Tanpınar’ın. Önden gidenler, arttan gelenlere esin verir daima. Esinlenen özgür ve özgün bir halde konuşmalı, selamlaşmalı kendinden öncekilerle diye düşünüyorum. ‘Huzur’, öteki pek çok Tanpınar yapıtı üzere, musiki ile alışverişi yüksek bir roman. Ben de hem ‘4 Hane 1 Teslim’de hem de ‘Yiten Bir Aşkın Müziği’nde saz semaisi ve müzik formlarını kendime mahsus bir biçimde romana yedirmeye çalıştım. Tekrar ‘Huzur’da olduğu üzere ‘Yiten Bir Aşkın Müziği’nde da İstanbul fonda duruyor. Son olarak, ‘Huzur’un muhakkak sahneleri bugün farklı bir ortam ve müellif elinde yine yazılsa ne olurdu üzere deneysel birtakım teşebbüslere de imkan sağladı bu tercih. Lakin bunlar belli kısımlarla hudutlu.

‘YAZDIKLARIMDA TOPLUMSAL CİNSİYET EŞİTLİĞİNİ GÖZETMEYE ÇABALIYORUM’

Üniversite eğitimi alan, farklı dünyalara ilişkin iki genç; Alper ve Sedef’in aşk ve tutku dolu öyküsünü okuyoruz. İkisinin ailesi de çağdaş aileler. Lakin yeniden görüyoruz ki, erkek ve ailesi daha rahat, kız ve ailesi daha temkinli, daha dikkatli her hususta. Bayanın toplumdaki yeriyle ilgili kitaptan da hareketle fikriniz nedir?

Kadının toplumdaki yeri ile öteki insanların toplumdaki yeri ortasında en küçük bir ayrım ya da eşitsizlik olmaması gerektiğini düşünüyorum. Toplumsal cinsiyet eşitliği endeksinde ülkemizin hâli içler acısı. Bayan hareketlerinin uzun ve çileli uğraşlar sonucu elde ettiği kazanımlar, son yıllarda geri döndürülmesi güç formda imha ediliyor. Akademik çalışmalar bunu net olarak gösterdiği üzere şimdiki siyaset ve gündelik yaşama dair haberler de gözümüzün önünde. Yalnızca bayanlar değil pek çok farklı kesim bu patriyarkal, muhafazakâr, siyasal İslamcı telaffuz ve hareketlerden olumsuz etkileniyor.

‘Yiten Bir Aşkın Müziği’ne dönecek olursak… Ben sizinle birebir görüşte değilim; Sedef ve ailesi bence hem daha çağdaş hem daha rahat. Klasik olmasalar da gelenekle daha ilintili olan Alper’in ailesi. Bu hem sol muhafazakârlık hem İslami muhafazakârlık bağlamlarında bu türlü görünüyor bana. Şuna katılırım, Sedef bir bayan olarak kamusal alanda daha temkinli olması gerektiğini düşünüyor, çekiniyor ki bu çok olağan. Kamusal alanda bayan tehdit altında hissediyor kendini erkekler yüzünden. Birçok bayan için bu özel alanda da bu türlü. Lakin Sedef bence, özel alanında bu halden bütünüyle sıyrılıyor.

Benim bir uğraşım da toplumsal cinsiyet eşitliğini yazdıklarımda gözetmek, daha cinsiyetsiz bir yerden yazabilmek. Şimdi kendimden şad olmasam da çabam ağır. Bunun benim için en değerli göstergesi, faillik ya da eyleyen olma diyebileceğimiz ‘agency’nin kimde olduğu. Maalesef pek çok edebi metinde bayan ya yok ya da agency’si elinden alınmış olarak var. Metindeki varlığı sıklıkla erkek için. Bense eşitlikçi politik hayallerimin büyüsüne kapılmadan, tezli roman yazmadan, slogan atmadan bayanların ‘eyleyen’, kendi bahtlarını erkeklerden farksız bir biçimde tayin etmeye çabalayan bireyler olmasına uğraş ediyorum kurarken. Bu ne yazdığınızla değil nasıl yazdığınızla gösterebileceğiniz bir şey bence. Mesela Sedef’in annesi de anneannesi de ve Alper’in annesi de Sedef kadar failliği kendinde karakterler. ‘Metinde bayanların kendi yazgısını tayin hakkı’ diyelim buna. Bayanlar ömrün içinde nasıl varlarsa, güçlülerse, kurmaca metinlerde de o denli olmaları gerekir. ‘Yiten Bir Aşkın Müziği’nde bence öyleler de. Metinlerde cinsiyet eşitliği gözetirken farklı cinsel yönelimlerden bireylere de değinmek gerekir. Maalesef karakterler ortasında onlara da ya hiç rastlanmıyor ya da nefret telaffuzuyla, gaye gösterilerek bahsediliyor onlardan. Burada romancıya düşen sorumluluk, tüm dezavantajlı kümelere hayatın içinde var oldukları üzere metinlerde yer vermek ancak bunu yaparken onları cinsel yönelim, etnik köken, deri rengi vb. özellikleri üzerinden ele almadan bir insan olarak metne dahil etmek. Bunu yaparak çeşitliliğin zenginlik olarak görülmesine, olağanlaştırmaya katkı sunabiliriz.

‘İNSANI BİLEN HER ŞEYİ YAZABİLİR’

Sedef karakterini yazarken ne hissettiniz? Bir erkek müellif olarak onun aşk hayatını yazarken bayan hissiyatıyla düşünmek size sıkıntı gelmedi mi?

Bir karakteri kurarken kendimi o vücudun ve ruhun içinde hissedebiliyorum. Duygudaşlığı becerebilen biriyim. Bir bayan ya da erkek karakteri yazmak benim için tıpkı derecede sıkıntı, birebir derecede kolay. Bayanlar içinde büyüdüm, bayanlar tarafından şekillendirildim. Bayanlara dair müşahede ve tecrübem erkeklere dair olandan az ya da farklı değil. Bayan hissiyatı diye salt bayanlarda bulunan bir özellik olduğunu düşünmüyorum. İnsanlarda makul hissiyatlar muhakkak ölçülerde var ya da yok ve bu da kişiliklerimizi şekillendiriyor. Sonrası sanırım kültürün, toplumun yüklediği cinsiyet rolleri… İnsanı hatta canlıyı bilen, her şeyi yazabilir bence. Buradan hareketle de şunu itiraf edeyim ki, benim için güç olan Sedef’i değil, Alper’in ağabeyi Cengiz karakterini kurmaktı.

Yiten Bir Aşkın Müziği, Eyüp Aygün Tayşir, 348 syf., Bağlantı Yayınları, 2023.

Kitap, 2014 yılında geçiyor. Seçimler, verilen oylar, o dönemki siyasi düşünceler… Sırrı Süreyya’ya mı oy verdin, Mustafa Sarıgül’e mi bunlar konuşuluyor. Bir aşk romanında Siyasete değinme nedeniniz artık hayatın içinde olmazsa olmazımız olması mı?

Bir sanat kolunda eser üretme çabası içindeki kişi, okuru ya da rastgele bir kitleyi, onların beklentilerini dikkate alırsa, bence, yanlışsız bir tercih yapmış olmaz. Ben bir ön araştırma ile okurun ne beklediğini ölçsem mesela, tekrar o beklentiyi karşılayamam. ‘Yiten Bir Aşkın Müziği’nde periyodun siyasi atmosferi fonda ve bunun sebebi de, sizin çok hoş tabir ettiğiniz üzere, aktüel siyasetin hayatımızın ziyadesiyle içinde olması. Ülke uzun müddettir kutuplaştırma siyasetleri ile yönetildiğinden, yeni siyaset gündelik ömrümüzü ziyadesiyle etkiliyor. Vatandaş olarak son derece doğal, sıradan tercihlerimiz nedeniyle siyasetçilerin hakaretine ya da övgüsüne maruz kalıyoruz ki, her ikisi de manasız. O denli olunca da daima siyaset konuşuluyor her yerde. Kaldı ki, siyasetçiler sıklıkla direkt gençlere hitap ediyor konuşmalarında son vakitlerde. Romana da bu yüzden yansıyor.

‘YAZDIKLARIMDAN FONKSİYONEL BİR BEKLENTİM YOK’

Alper kitabın ortalarında “Abartmayın o kadar esasen hangisine oy verirseniz verin, hangisine oy verirsek verelim, bizim hayal ettiğimiz şeyler olmayacak” diyor. Doğruluk hissesi büyük de olsa birden fazla kişi bu türlü düşünüp oy vermekten, bir şeyler yapmaktan kaçınmıyor mu? Bu kelamları sarf ettirme nedeniniz bu türlü düşünenleri gerçekle yüzleştirmek mi?

Yazdığım roman ya da hikayelerden fonksiyonel hiçbir beklentim yok. Okuyan şahıslar eğleniyor, hüzünleniyor ya da tahminen fikre dalıyorsa, ne memnun lakin yazdıklarımla dünyaya biçim veremeyeceğimin, kimseye bir şey yapamayacağımın pek farkındayım, bu türlü bir isteğim de yok! Alper o denli söylüyor zira kanısı bu ve roman boyunca da onun siyasete bakışının bu olduğunu görüyoruz. Alper, politikayı direkt birbirimizin başını kırıp en güçlünün iktidara geldiği sistemi beşere yakıştıramadığımız için icat ettiğimiz bir şey olarak görüyor, ‘Hayvanlığımızı maskelemek için’ diyor mesela. Lakin bunun işe yaradığını düşünmüyor. Ancak andığınız kısımda Alper üzere düşünmeyen, bu mevzuda Alper’le tartışan öbür karakterler de var. Misal, Alper kadar Sedef de ana karakter ve o, Alper üzere düşünmüyor, ona muhalif. Aslında çabucak orada da Alper’e itiraz ediyor. Oy vermenin gerekliliğine vurgu yapıyor.

İyi eğitimli gençlerin yurt dışına çıkışı ve bir daha geri dönmeyişini düşündüm kitabın birçok yerinde. Bu mevzuyu lisana getirme nedeniniz artık bir şeylerin altını daha kalın bir halde çizme isteği ve bu ülkede de yeterli bir eğitimi görme isteği mi?

Ülkenin gerçekliği günümüzde bu ve yakın tarihte geçen, gençleri merkeze alan bir romanda bunun olduğu üzere gösterilmesi gerekir diye düşünüyorum.

‘ROMANDAKİ MÜZİKLER BAHİSLE İLİŞKİLİ’

Gerek Türkçe gerekse yabancı modüller kitabın olmazsa olmazı üzere. Bu kitap için başka bir playlist mi yaptınız, yoksa hepsi sevdiğiniz modüller mı?

Kitabın ‘playlist’i bu kitap için, onu yazarken eşzamanlı oluştu zira romanda olan bitenle müziklerin kelamları sıklıkla bağlantılı lakin orada elbette sevdiğim müzikler da var.

Kitabı iki yılda yazmışsınız. Bu süreçte sizi en çok zorlayan ne oldu?

Yazma aksiyonu esnasında metnin, anlatının karşıma çıkardığı zorlukları bir sorun ya da oyun üzere ele alıp onları çözmeye çalışan, onların belirmesinden memnun olan biriyim. Lakin gerçekle gerçeküstü ortasındaki inandırıcılığı sağlamak ve orada ‘büyü’ yapmak benim üzere bu işlerde yeni biri için kolay değil, çaba gerektiriyor. Farklı okumalara açık fakat her farklı okumada mantıklı görünebilecek bir son yazmaya çalışırken daha çok mesai harcadım diyebilirim.

Hem Marmara Üniversitesi İşletme Fakültesi’nde hocasınız hem de müellif. Öğrencileriniz romanlarınızla ilgili yorum yapıyor mu? Sizin tabirinizle ‘Bir yandan pozitivist bilimin katı gerçekçiliği ile edebiyatın kurgusal ve büyülü gerçekçiliği ortasında salınmak’ nasıl bir his?

Öğrencilerimiz içinden yazdıklarımı okuyup, yorum yapanlar oluyor. Hatta ‘4 Hane 1 Teslim’ için kalabalık bir aktiflik yapıp kitabı da tartışmıştık. Artık ‘Yiten Bir Aşkın Şarkısı’nı da çabucak okuyup benimle irtibata geçen öğrencilerim var. Üniversitelerde öğrencilerle olmak ve bir yandan da etkin öğrenci olmak benim sevdiğim bir uğraş. Oralarda, onlarla edebiyat konuşmak da çok eğlenceli.

Sorunuzun ikinci kısmına çok uzun bir karşılık vermem gerek lakin burada kısaca ikisi de birbirini besliyor diyebilirim. Çok teşekkür ederim kendimi söz etmeme alan açtığınız için.