Nazi Almanyası’ndan günümüze gelen bir gemi: Sismik-1

Aytekin Karma

Daha önce, ‘Karton Ev’, ‘Dünyanın Çivisi’, ‘Dönme Dolap Düşleri’ isimli kitaplarından hikayelerini bildiğimiz M. Özgür Mutlu’nun geçtiğimiz günlerde birinci romanını yayınladığını haber aldık. ‘Güzel Seferlerin Süvarisi’ isimli roman İthaki Yayınları etiketine sahip.

‘Güzel Seferlerin Süvarisi’ bildik bir deniz romanı değil, bir gemi romanı, Sismik-1’in romanı. Neredeyse öteki karakterler kadar canlı, aktif ve sansasyonel bir geçmişi bulunan Sismik-1, romanda çok kıymetli bir yerde duruyor.

Geminin geçmişine baktığımızda köklerinin ta Nazi Almanyası’na dek uzandığını görüyoruz. Danziger Werft tarafından 18 Mayıs 1945’te suya indirilen ve o vakitler “Ägir” ismiyle anılan Sismik-1, II. Dünya Savaşı’ndan sonra İngiltere’ye götürülür. Burada “Herkül” ismini alır ve bir kurtarma römorkörü olarak faaliyet yürütür. 1954’teyse gemiyi Türkiye satın alır. Denizcilik Bankası, Herkül’e bu kere “Hora” ismini verir. Hora, Türkiye sularında da kurtarma römorkörü olarak çalışır. 1968’de kılavuz teknesi olarak İzmir Liman Başkanlığı’na getirilir. 1975 yılına gelindiğinde, MTA’nın himayesinde araştırma gemisi olarak faaliyet gösteren Hora’nın ismi yine değiştirilir ve bu defa ona “Sismik-1” denir. 2005’ten sonra yeterlice ihtiyarlayan ve İTÜ Denizcilik Fakültesi’ne bağışlanan Sismik-1 burada eğitim gemisi olarak kullanılmaya başlanır.

Toplamda üç ülkede, onlarca kentte, yüzlerce mürettebata mesken sahipliği yapan Sismik-1’in, en az ihtiyar bir gemici kadar çatışmalı, hengameli bir “hayat” sürdüğü aşikar. Romanın başkarakteri Aras başta olmak üzere, Kaptan Namlı’nın, Sevgi’nin, Faruk’un onca şeye karşın onu terk etmemelerinin nedeni de sanırım bu olsa gerek.

Hoş Seferlerin Süvarisi, M. Özgür Memnun,
296 syf., İthaki Yayınları, 2023.

ESAS HAPİSHANE NERESİ?

Romanı açtığımızda Sismik-1’in bir balıkçı kasabasına demirlemek zorunda kaldığını görürüz. Bunun nedenine dair de o denli aman aman şeyler bilmeyiz, çünkü sonrası daha mühimdir. Gemi karaya çekildikten sonra mürettebattan bir küme insan yaşadıkları yere çekip gitmişlerdir. Başka bir küme, güya yıllardır kasabada yaşıyormuş üzere balığa çıkıp meyhanede sızmaya başlamıştır. Ne yapacaklarını bilmeden gemide bekleyen bir küme da vardır elbette. Roman da bunlar üzerine kurulur.

Aras’ın ağzından yazılan roman bize kendini yavaş yavaş açar. Geminin geçmişi, kimlerin neden orada olduğu üzere detaylar ortaya çıktıkça, biz de onların hem kendileriyle hem de birbirleriyle olan ilgilerine daha yakından bakarız. Örneğin Aras daima geçmişinden, gemiden evvelki hayatından bahsedip bir kıyas içine girer. Karadaki hayatla gemideki hayatın savaşıdır aslında bu. Birinci elden düşünüldüğünde, kendini denizin ortasında bir gemiye, hatta gemideki hücre üzere bir odaya sıkıştırmak, hapishanede yaşamaktan farksız görünür. Lakin Aras tam aykırısından bahseder. Karadaki hayat tam bir hapishanedir. 9-6 çalışılacak standart bir iş, tıpkı yollardan gide gele tüketilen bir hayat, sonunu öngörebildiğin bir evlilik vs. üzere detaylar derlenip toplanıp bir ortaya geldiğinde, Aras’ın etrafında dört duvara dönüşüverir. O da bütün bunlardan kaçmak için denize, gemiye sığındığını söyler. Öteki bir deyişle; kendini ne kadar kapatır, ne kadar insansızlaşırsa, o kadar özgürleştiğini belirtir.

Onu bu yolda destekleyen de olur köstekleyen de, lakin hepsinden öte iki kişi vardır. Biri içten içe aşık olduğu Sevgi, başkası de Kaptan Ünlü. Dahası Kaptan Namlı’nın olduğu düşünülen seyir defteri.

SEYİR DEFTERİNİN ANLATTIKLARI

Gizemli seyir defteri de Kaptan Ünlü kadar şahsına münhasırdır. Kaptan’ın karaya demirlemiş bir gemiden ufka bakıp, tahminen kendisinin bile bilmediği bir şeyi görmeye çalıştığı üzere, seyir defteri de geçmişe bakar. Yalnızca geçmişe de değil; hayallere, umutlara, pişmanlıklara, keşkelere… Bütün bunlar da seyir defterini vakit zaman bir iç döküm haline getirir.

Ancak buradaki temel ikilem şudur. Seyir defterini Aras hariç ne Sevgi ne de Faruk görür. Bu yüzden Aras’ın hem Kaptan’la hem de seyir defteriyle kurduğu alaka daha farklı, daha gizemlidir.

Beri yandan, seyir defterinin ilerleyen bölümlerindeyse karşımıza Sismik-1’in geçmişi, dahası “Ägir”in birinci yılları çıkar. Böylelikle biz de Nazi Almanya’sından günümüze uzanan ikinci bir yolcuğuna ortak oluruz. Bu seyahati orta ara kesen başka bir seyahatse, Sismik-1’in balıkçı kasabasına demirlemeden önceki seyahatine dairdir. Bu seyahat da en az Nazi Almanyası’ndan başlayan seyahat kadar ilgi caziptir.

Mutlu’nun lisanı de bu seyahate misal bir tempoda eşlik eder; sakin, sorgulayıcı ve kendinden emindir. Roman, bir şimdiki vakte, bir geçmişe, bir de günlüklerde orta ara karşımıza çıkan kimi olaylara -bir liman misali- uğraya uğraya ilerler. Biz de karakterlerin serüveni üzerinden hayata, beşere ve elbette denize dair türlü sorularla tanışırız.