Sandık sonuçlarına sosyolojik bir bakış

Emirhan Durmaz

14 Mayıs 2023 Cumhurbaşkanlığı ve Milletvekilliği Seçimleri’nin üzerinden bir haftayı aşkın bir müddet geçti. Muhalif bloğun parlamentoda çoğunluğu sağlayamadığı seçimin birinci çeşidinde cumhurbaşkanı adayları ise kesin zaferi söz eden yüzde 50+1 oy oranına ulaşamadılar. Bu nedenle ikinci çeşide kalan seçimlerin ardından sonuçlara ait birçok kıymetlendirme yapıldı, tahliller ve izlenimler yazıldı. Fakat toplumsal alana dair çıkarımları sırf sandık oranları üzerinden nicel karşılaştırmalar ile yapmak mümkün değildir. Toplumsal tavır ve eğilimleri daha derinlemesine tespit etmek birebir etkileşimi, nitel görüşme ve teknikleri zarurî kılar. Bu noktadan hareketle seçimlerde Erdoğan’ı ve Cumhur İttifakı’nı destekleyen, Oğan’ı destekleyen ve 2018 seçimlerinde Erdoğan’ı desteklemiş olup 2023 seçimlerinde ise Kemal Kılıçdaroğlu’nu destekleyen şahıslarla görüşerek bu şahısların oy verme pratiklerinde tesirli olan temel faktörlere dair izlenimlerimi kaleme alma gereği duydum.

‘ENFLASYONDAN HER YER BÜYÜK KENTLER KADAR ETKİLENMEDİ’

Enflasyonist ortam değişim için kâfi değil miydi? Sanırım bu soruya bir öteki soruyla cevap vermek yerinde olacaktır: Enflasyonun tesirleri tüm Türkiye’de tıpkı oranda mı hissedilmektedir? Bu bahiste şunu söylemeliyim ki, saha yanılmadı. Kilis 7 Aralık Üniversitesi’nde tahsil görmekte olan bir öğrenci ile seçimlere yakın bir tarihte sohbet ettiğimizde İzmir’de hissedilen enflasyon ile Kilis’te hissedilenin birebir olmadığını şu sözlerle ifade ediyordu: “Siz İzmir’de bir döner ayran sipariş ettiğinizde 80 lira ödüyorsunuz. Kilis’te dürüm ayran 35-40 lira dolayında. İzmir’de 7-8 bin liradan aşağı kira yok, Kilis’te 3+1 meskenler ortalama 3-4 bin lira dolayında. Kamuda çalışanın aldığı 20 küsür bin lira büyük kentlerde üç kuruş etmiyor lakin taşrada durum bu türlü değil”. Hasebiyle, enflasyonun yakıcılığından her yer büyük kentler kadar etkilenmiş değil veya muhtaçlıklar hiyerarşisinde güvenlik-beka eksenli telaffuzun önüne geçecek boyuta ulaşabilmiş değil.

‘TEK ADAM REJİMİNİN TUTKALI KÜLTÜREL KİMLİK’

Erdoğan cephesi açısından rakiplerine sert tenkitler ve suçlamalar yönelten, Kürt iradesini marjinalize eden ve LGBTİ+ bireylere yönelik ayrımcı tabirler üreten telaffuzların ön plana çıktığı bir kampanya sürecine tanıklık ettik. Bunun nasıl bir tesir yarattığına ait ise 40 yaşında olan ve Sinan Oğan’ı desteklediğini söz eden bir rent a car işletmecisinin sözleri ile karşılık verelim: “Erdoğan’ın seçilmesi halinde artık padişah olacağını düşünüyorum, o yüzden o bir seçenek değil. Fakat Kılıçdaroğlu’nun seçilse HDP takviyesiyle seçileceği çok aşikâr, bu halde onlara taviz vermesinden çekiniyorum. Özerklik ve Apo’nun çıkarılması konuşuluyor diyorlar her yerde”. Öte yandan, aslen Ağrılı olup 30 seneye yakındır İzmir’de yaşadığını belirten bir emekli ise Erdoğan’a oy vermesinin münasebetlerini şöyle aktarıyor: “Ben torun bekliyorum. Çok şükür çocuklarımızdan o denli bir şey görmedik helal büyüttük ne de olsa, lakin torunlarımız için korkuyoruz bu LGBT zıkkımından. Biz Müslümanız, dinimiz lanetliyor bu sapkınlığı. Kılıçdaroğlu’na söylemeli bunu danışmanları, herkese kalp yapmayla olmaz o iş. Bunlarla çaba etmeyen Türk halkından karşılık bulamaz kardeşim”. Tüm açıklığıyla aktardığım seçmen eğilimleri göstermektedir ki, 21 yıllık iktidarın sahibi Erdoğan, etrafı bedeller ve manevi motivasyonlar ile örülü bir kültürel kimlik inşa etmiş görünüyor. Öte yandan inşa ettiği bu kimliği birtakım milliyetçi, muhafazakâr ve mütedeyyin kodları politize ederek ve küme dışında kalan her kesitle sosyolojik yarılmaya sürükleyerek konsolide etmeyi başarabiliyor. Kendine oy vermekten imtina etmeye başlayan bölümü ise en yakın rakibinden kopararak milliyetçi kodları kullanan bir öbür aday olan Sinan Oğan’da depolamayı başarmış görünüyor.

‘SOSYOLOJİK YARILMAYI DERİNLEŞTİREN MUHALİF SEÇMEN REAKSİYONU’

2018 seçimlerinde Erdoğan’ı desteklemiş olmasına rağmen bu seçimlerde Kemal Kılıçdaroğlu’nu desteklediğini söz eden ve özel bir eğitim kurumunda Toplumsal Bilgiler öğretmenliği yapan Osman, şöyle diyor: “Ben ekonomik sebeplerle bu iktidarın değişmesini istiyorum. Lakin mesela ailemden örnek verecek olursam onlar buradan kopamıyor. Sorsan en büyük sebepleri CHP’yi itici bulmaları. Geçmişe dair hafızaları çok da pak değil sol idarelere karşı. Türban problemi falan hakkında hâlâ minnetleri sürüyor Erdoğan’a. Seçmeninin de üstenci tavırları var, oraya geçmek kolay değil Erdoğancı kesim açısından”.

Seçim sonrası beklediği tablo ile karşılaşamayan muhalif seçmenlerden her birimiz toplumsal medyada George Orwell’dan alıntıyla “Zeki bir beşere en büyük azap, cahillerin tercih ettiği bir nizamda yaşamaktır” veya Ömer Hayyam’dan olduğu sav edilen alıntıyla “İtiraz etmiyorsa sürü üzere illet, müstahaktır ona her türlü zillet” paylaşımlarına sıkça rastlamışızdır. Bu konuya dair, ‘AKP, cehaletin çoğulluğundan fazla çoğulcuların tabanı cehaletle suçlamasından güç alıyor’ demekte beis olmayacaktır. Çarpıcı bir örnekle savı güçlendirmek açısından, “Biz burada kürtaj yapıyoruz” cümleleri ile hafızalara kazınan ve toplumsal medyada viral olan bir sokak röportajında muhalif teyzemizin AKP’li amcaya karşı koyma biçimini hatırlayalım: “Sen evvel dişlerini fırçala”. Bu bağlamda bahse bahis olgunun, sosyolojik yarılmayı derinleştiren bir yerde durduğunu ve Erdoğan’ın inşa ettiği kültürel kimliğin içerisinde barındığı mahallenin duvarlarına harç çekmekten öbür bir işe yaramadığını tez elden tabir etmek gerekiyor.

‘PANZEHİR ÖRGÜTLÜLÜK’

21 yıllık iktidar ile yaratılan kültürel kimliğin salt ekranlarda veyahut miting alanlarında konuşma yaparak inşa edildiği düşünülemez. Takdir edilmelidir ki, telkinin gücü bir yere kadardır. Tek adam rejiminin inşasını mümkün kılacak istek gerek muhtarlar gerek cemaatler ve tarikatlar aracılığıyla yerelin elde tutulmasıyla ve toplumun en kılcal uçlarına dahi nüfuz edebilecek örgütlenmeler sonucunda üretilmiştir. Buradan ilerletilecek bir analiz sonucunda; bu derece örgütlü bir yapıyla uğraşın de sandık güvenliğinin de sahiden müreffeh ve özgür bir hayatın da fakat ve lakin ortak talepler etrafında bir ortaya gelen geniş örgütlenme ağlarıyla mümkün olabileceği gerçeğini önümüze koymak zorundayız. Sandık sonuçları ile demoralize olan ve depresyona giren herkesin uğraş gücünün sandıkla hudutlu olup olmadığını bir sefer daha sorgulaması gerekiyor. Unutulmamalı ki, hasreti duyulan ömrün inşası sandığa havale edilebilecek kadar kolaycı, ömrün etken bir öznesi olmak ise böylesi edilgen bir formülle mümkün değildir.