Yaşanırsa ‘kıyamet’ olur! 2 uzman anlattı: Kaş’taki 2 sarsıntı 8’den büyük depreme hazırlık

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Son günlerde Akdeniz’de neredeyse her gün kaydedilen 4’ten büyük zelzeleler, 9 Ağustos günü kısa müddet içine üst üste yaşandı. Aynı gün içinde Girit, Akdeniz ve Antalya açıklarında sismografların radarına giren sarsıntılar, pek çok noktadan hissedildi. Levha sonu olmasıyla öne çıkan noktaların sarsıntı tehlikesi açısından daha kritik olabileceği konusunda ihtarlar akıllara gelince, Antalya’nın ismi bununla pek anılmasa da telaşlara neden oldu. 9 Ağustos’un birinci dakikalarından son saniyelerine kadar toplamda 15’in üzerinde sarsıntı kaydedildi. Özellikle deniz altındaki fayların kırılması sebebiyle yaşanabilecek tsunami tehliklesi Akdeniz kıyılarını tehdit ederken bölgenin sarsıntı geçmişi, bunun hiç de uzak olmayan bir ihtimal olduğunu gözler önüne serdi. Yaşananları Sakarya Üniversitesi Afet İdare Uygulama ve Araştırma Merkezi Jeofizik Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Utkucu ve Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi,  Afet İdaresi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen Milliyet.com.tr’ye açıkladı. 

2021 Girit depremi

DEPREM GEÇMİŞİ KARANLIK

Türkiye’nin pek çok noktasında olduğu üzere, Antalya da pek gündeme gelmemiş olsa de zelzele bölgesi. Doç. Dr. Bülent Özmen Antalya’nın ve Akdeniz’in zelzele geçmişini açıkladı. Ne yazık ki bölge yıkıcı sarsıntılarla çok defa sarsılarak kayıp verdi. Son olarak 6 büyüklüğündeki 2021 Girit sarsıntısı, 27 Eylül 2021 tarihinde Girit adası açıklarında kaydedilmiş ve 1 kişi ömrünü yitirmişti. 2021’deki bu zelzele, Girit’in idari merkezi olan Kandiye’yi son yüz yıl içinde vuran en büyük sarsıntıydı ve alışılmış ki tek değildi. Akdeniz kıyıları yıkıcı sarsıntı üretme potansiyeline sahip pek çok fayın bulunduğu bir nokta. Doç. Dr. Bülent Özmen, Antalya’nın da içinde bulunduğu tehlikeli bölgeyi şöyle anlattı:

“Antalya ve etrafında zelzele üretme potansiyeli olan çok sayıda fay var. Bu faylar Fethiye-Burdur Fay Zonu, Helenik-Kıbrıs Yayı, Kırkkavak ve Aksu fayı olarak sıralanabilir. Antalya Körfezi içinde ve Ege Denizi içinde de çok sayıda ve Antalya’yı etkileme potansiyeli olan etkin fay var. Tarihî devirde yani 1900 yılı öncesinde 1459, 1743, 1851 yıllarında Antalya’yı etkileyen zelzeleler meydana geldi. Antalya vilayet sonları içinde bulunan birçok tarihi yapıtta de bunların izlerini görmek mümkün. Aletsel devirde yani 1900 yılı sonrasında, 30 Nisan 1911’de 6.0, 3 Ekim 1914’te 6.6, 1 Mart 1926’da 6.0, 18 Mart 1926’da 6.5, 5 Haziran 1927’de 6.1, 11 Eylül 1930’da 5.9, 24 Nisan 1957’de 6.5, 25 Nisan 1957’de 6.7, 23 Mayıs 1961’de 6.2, 12 Mayıs 1971’de 5.8, 30 Nisan 1975’te 5.9, 28 Mayıs 1979’da 6.0, 1 Ekim 1995’te 6.1 büyüklüğünde olmak üzere, Antalya’yı etkileyen çok sayıda zelzele meydana geldi. Bu bilgilere baktığımızda Antalya’yı yakın tarihte etkileyen en değerli zelzelenin 24 Nisan 1957 (Mw 6.5; Ms 6.8) ve 25 Nisan 1957’de (Mw 6.7, Ms 7.1) meydana gelen Fethiye sarsıntıları olduğu görülüyor.”

‘ASIL HASAR TSUNAMİDEN OLACAK’

Pek çok noktası zelzelelerle sarsılan Türkiye için, zelzele tehlikesiyle yer vakit fark etmeksizin karşılaşıldığı düşünüldüğünde, Antalya’dan kelam etmemek kusur olur. Ancak uzmanlar Antalya ve Akdeniz kıyıları için zelzele tehlikesi kadar tsunami için de ikazlarda bulunuyor. 1900’den evvel yani tarihi devirde yaşanan zelzelelerde dikkat çeken ‘tsunami’ ayrıntısı pek de hafife alınmamalı.

Prof. Dr. Murat Utkucu bahse ait açıklamalarında, “Girit Adası civarında meydana gelebilecek zelzelelerin Antalya ve civarını kuvvetli yer hareketleri ve oluşturabilecekleri tsunamilerle etkileme olasılıkları var. Girit Adası batısında meydana gelen ve büyüklüğünün 8.3 olduğu varsayım edilen 21 Temmuz 365 Zelzelesi düşünüldüğünde büyük sarsıntıların yer hareketlerinden çok güçlü olmasa da güçlü biçimde etkilenme mümkünlüğü var. Girit Adası’nın Antalya’ya uzaklığı çok güçlü etkilenmeyi önleyecektir.  Bununla birlikte Girit Adası civarındaki büyük sarsıntıların oluşturacakları tsunamiler Antalya ve etrafını etkileyecektir. Antalya kent merkezi, batısındaki Teke Yarımadası nedeniyle bu tsunamilerden görece daha az etkilenecektir. Fakat Fethiye ve Kaş ilçeleri görece daha fazla etkilenme olasılıkları var. 365 zelzelesi yer hareketi ve tsunamisi Sicilya, Yunanistan, Kıbrıs, Libya, Güneybatı Türkiye, Mısır ve Filistin’de tesirli olmuştur. Girit civarında 365 yılındaki zelzelesinin yanı sıra tarihte 66, 800, 1303, 1630, 1867 ve 1886 sarsıntıları tesirli olmuştur” kelamlarına yer verdi.

Prof. Dr. Murat Utkucu, “Bu bağlamda Girit Adası kuzeyinde meyDana gelen M.Ö. 1625 dolaylarındaki Santorini Volkanik Patlaması felaketi sırasında oluşan tsunaminin Türkiye’nin batı kıyılarındaki Didim ve Fethiye ilçelerinde tesirli olduğu da hatırlatılmalı” dedi. Prof. Dr. Utkucu’nun bu açıklamaları tsunami tehlikesinin de hafife alınmaması gerektiğini ortaya koydu.

Doç. Dr. Bülent Özmen ise mümkün bir tsunamiyle ilgili şu sözleri söyledi: “Deniz altında, bilhassa 7’den büyük zelzeleler tsunamiye neden olduğu yahut olabildiği için yıkım gücü çok daha fazla oluyor. Dünyada birçok yerde örneğini gördüğümüz üzere tsunami dalgaları birçok vakit zelzeleden çok daha fazla yıkıma hasara neden olabiliyor. Son günlerde ve aylarda Girit adası ve yakın civarında çok sayıda 4’ten büyük sarsıntı olması dikkatlerin bu bölgeye ağırlaşmasına neden oldu. Tarihsel periyotta bu bölgede meydana gelen zelzelelere baktığımızda çok sayıda zelzelenin meydana geldiğini görüyoruz. Bunların en büyüğü 21 Temmuz 365 tarihinde meydana gelen ve 8.3 büyüklüğündeki zelzele. Burada meydana gelebilecek 7 ve daha büyük sarsıntıların Muğla ve Antalya vilayetlerinin kıyı şeridinde bulunan yerleşim ünitelerinde az da olsa hasar yapma ihtimali var. Burada asıl tehlike 7 ve üzerindeki zelzele sonrasında tsunami dalgalarının oluşacak olması. Tsunami dalgaları çok uzak bölgelere bile erişebildiği için tsunami nedeniyle kıyı bölgesinde hasar olma mümkünlüğü son derece yüksek.”

Antalya ve civarında 2000 yılı sonrasında meydana gelen 262 adet büyüklüğü M4 ve daha büyük sarsıntıların dış merkez dağılımları. (USGS-NEIC kataloğundan alınmıştır.

8’DEN BÜYÜK BİR ZELZELENİN HAZIRLAYICISI MI?

Son olarak 6 Şubat zelzeleleri Türkiye’nin zelzele tarihinde derin yaralar açmıştı. Lakin bu topraklar için zelzele 6 Şubat’ta ne birinci ne de son defa yaşandı. Yani binlerce yıl öncesine dayanan karanlık geçmiş fay çizgileri üzerinde yer alan bir ülke için kaçınca kurtulabileceği bir şey değildi. Tek deva sağlam yapılar inşa etmek ve artık zelzelenin değil, binanın öldüreceğini anlamaktı. Akdeniz ve Antalya açıklarında her gün zelzeleler yaşanıyor olması, ‘Antalya da bir gün yıkılacak mı?’ sorularını akıllara getirdi. Prof. Dr. Murat Utkucu yapı stokuna şu sözlerle dikkat çekti: “Deprem riskini belirleyen tek öge sarsıntı tehlikesi yani meydana gelen sarsıntıların büyüklük ve uzaklıkları değildir. Binalarımızın kaliteleri ve taban durumları da belirleyicidir. Hasebiyle oluşacak tesirin bu faktörlerin birleşimi olacağı tabir edilebilir.” Doç. Dr. Bülent Özmen ‘yapı stokuna’ dikkat çekerek şu değerli ihtarlarda bulundu:

“Akdeniz’de Helen Yayı olarak bilinen bölge nitekim çok kritik. Helen Yayı Afrika levhasının Ege Denizi altına daldığı alan. Bu çizgi Yunanistan’ın İyon Denizinden başlayıp, Girit ve Rodos adalarının güneyinden geçerek Fethiye körfezine yanlışsız uzanıyor. Bu çizgi boyunca 8.0 den büyük sarsıntı olma mümkünlüğü var. Ayrıyeten sarsıntı sonrasında oluşacak tsunami dalgaları da zelzelenin yıkım gücünü artırabilir. Ayrıyeten bölgede vakit zaman volkanik patlamalar meydana gelmekte ve önemli hasarlara neden olabilir. Bu bölgede son vakitlerde artan sarsıntı aktivitesi bölgenin ciddiyetli takip edilmesi gerektiğini gösterir. Bu zelzeleleri her ne kadar vaktini net olarak bilemesek de daha büyük bir zelzelenin hazırlayıcısı üzere düşünmek yanlışsız olacak. Bu sınır boyunca oluşacak büyük sarsıntıların de hem sarsıntı hem tsunami nedeniyle hasara neden olabileceğini düşünerek risk azaltma çalışmalarına değer vermeliyiz.”