Zehirli Diye Yenilmiyordu! Türk Mutfağının Vazgeçilmezi Olan Domates, Osmanlı’ya Ne Zaman Geldi?

Günümüzde yediğimiz yemeklerde daima varmış üzere gelse de domates de bir vakitler yoktu, keşfedildiğindeyse yemeklere katılmıyordu. Gelin daima birlikte Türkler domatesle nasıl tanıştı bi’ bakalım.

Domates, Osmanlı’da birçok padişahın tatma fırsatına hiç eremediği ve isminden bile haberdar olmadığı bir yiyecektir. 1492’de Amerika kıtası keşfedildikten sonra keşfedilmiştir ve oradan evvel Avrupa’ya sonra da tüm dünyaya yayılmıştır.

Bolivya ve Peru’da bulunan yabani ve sarı renkli bir domates tipi, Meksika’da yetiştirilip, Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfinden sonra Avrupa’ya gemilerle gönderilmiştir. İtalyanlar sarı renginden dolayı onu altın elma olarak isimlendirdi, fakat çok geçmeden kırmızı çeşitleri de ortaya çıktı.

Domates, 16. yüzyılın birinci yarısında Avrupa’da bir süs bitkisi olarak kullanılmıştır zira zehirli olduğuna inanılmaktadır. Daha sonra zehirli olmadığı anlaşılır ve yiyecek olarak tüketilmeye başlanır.

Osmanlı İmparatorluğu ise domatesle Avrupa’dan yaklaşık iki asır sonra tanışır. 18. yüzyılın başlarında saray harcamalarına ilişkin kayıtlarda az ölçüde da olsa saraya getirildiği görülmektedir.

Osmanlı, domatesi ABD’den değil İtalya’dan öğrenmiştir. Bu devirde yalnızca yeşil domatesler tüketilmiş, kızaranların bozulduğu düşünülerek atılmıştır. Ayrıyeten uzun yıllar boyunca Anadolu’da yalnızca çeri domates üretilmiş ve tüketilmiştir.

Domates, 1900’e kadar pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, zira insanları romantik yaptığına inanılıyordu. Türkler ise domatese “kavata” demiştir. Bu söz, oyma kap, çömlek manalarına gelmektedir.

1844’te basımı gerçekleşen birinci yemek kitabımız olan ve Mehmed Kâmil tarafından yazılmış Melceü’t Tabbâhîn (Aşçıların Sığınağı) isimli yapıtta çeşitli domates yemeği tanımları verilir. Domatesin saray mutfağından halk mutfağına çıkışı olarak bu tarihi vermek mümkündür.

Bu tarihren sonra artık pazarlarda da çokça bulunmaya başlar domates. Ahmet Vefik Paşa’nın Lehce-i Osmanî isimli yapıtında “frenk patlıcanı” dediği domatestir. Artık Osmanlı yemek kitaplarında “Türk mutfağının vazgeçilmezi” ismiyle geçmektedir.

Domates artık Türk mutfağı için çok kıymetli bir materyaldir. Çorbalara, ana yemeklere, salatalara ve soslara; kısaca her şeyin içine domates katıyoruz. Keşfedilmeseydi yemek kültürümüz nereye giderdi sanki? Siz ne düşünüyorsunuz?