İhlas suresi okunuşu ve anlamı: İhlas suresinin anlamı nedir?
Kurban bayramına kısa bir müddet kala arefe günü en merak edilen bahislerin başında İhlas müddeti geliyor. İhlâs müddeti, İslâm’ın aslı olan tevhid prensibini özlü bir formda tabir ettiği ve Allah Teâlâ’yı tanıttığı için Hz. Peygamber tarafından Kur’an’ın üçte birine denk olduğu tabir buyurulmuştur.
İhlas mühleti İslam aleminde farz olarak buyurulan beş vakit namazda en sık okunan müddetlerden bir adedidir. Pekala İhlas mühletinin manası ne ve İhlas mühletinin Türkçe meali okunuşu nasıl?
İHLAS MÜHLETİNİN FAZİLETİ NEDİR?
Hz. Peygamber bu mühletin ehemmiyeti ve fazileti hakkında söyle buyurmuştur: “Varlığım elinde olan Allah’a yemin ederim ki bu müddet Kur’an’ın üçte birine denktir” (Buhârî, “Tevhîd”, 1). Tekrar Hz. Peygamber, sevdiği için bu sûreyi her namazda okuyan bir sahâbîye, “Onu sevmen seni cennete götürür” muştusunu vermiştir (Tirmizî, “Fezâilü’l-Kur’ân”, 11, “Tefsîr”, 93; öteki hadisler için bk. İbn Kesîr, VIII, 539-546).
İHLÂS MÜDDETİ OKUNUŞU
Bismillahirrahmanirrahim
Kul hüvellâhü ehad
Allâhüssamed
Lem yelid ve lem yûled
Ve lem yekün lehû küfüven ehad
İHLAS MÜHLETİNİN TÜRKÇE OKUNUŞU
Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla
De ki: O Allah tektir.
Allah herşeyden müstağni ve her şey O’na muhtaçtır.
O doğurmamış ve doğmamıştır.
Hiç bir şey O’na denk değildir.
İHLÂS MÜHLETİNİN TEFSİRİ
İhlâs müddeti, İslâm’ın aslı olan tevhid (Allah’ın birliği) prensibini özlü bir biçimde tabir ettiği ve Allah Teâlâ’yı tanıttığı için Hz. Peygamber tarafından Kur’an’ın üçte birine denk olduğu söz buyurulmuştur. Kelâmın akışı ve bahsin Allah’ın nesebini (hangi soydan geldiğini) soranlara verilen karşılıkla ilgili olması dikkate alındığında 1. âyetteki “O” diye çevirdiğimiz “hüve” zamirinin Allah’a ilişkin olduğu açıkça anlaşılır. Allah ismi, varlığı ezelî, ebedî, mecburî ve kendinden olup her şeyi yaratan, her şeyin mâliki ve mukadderatının hâkimi, her şeyi bilen ve herşeye kadir olan… Aziz Mevlâ’nın öz (has) ismidir (bk. Bakara 2/255).
Müfessirler bu müddette yüklü olarak Allah’ın birliğini söz eden ahad terimi ile var oluş bakımından kimseye muhtaç olmadığını anlatan “samed” terimi üzerinde durmuşlardır. “Tektir” diye çevirdiğimiz “ahad” sözü, “birlik” manasına gelen vahd yahut vahdet kökünden türetilmiş bir isimdir (Ebû Hayyân, VIII, 528); sıfat olarak Allah’a nisbet edildiğinde O’nun birliğini, tekliğini ve eşsizliğini tabir eder; bu müddette direkt doğruya, Beled müddetinde (90/ 5, 7) dolaylı olarak Allah’a nisbet edilmiştir; bu manasıyla tenzihî yahut selbî (Allah’ın ne olmadığını belirten) sıfatları da içerir. Gerçekten devamındaki âyetler de bu mânadaki birliği vurgular. Bu sebeple “ahad” sıfatının kimi istisnalar dışında Allah’tan diğerine nisbet edilemeyeceği düşünülmüştür. Birebir kökten gelen vâhid ise “bölünmesi ve sayısının artması mümkün olmayan bir, tek, yegâne varlık” manasında Allah’ın sıfatı olmakla birlikte Allah’tan öteki varlıkların sayısal manada birliğini söz etmek için de kullanılmaktadır. Türkçe’de de “bir” (vâhid) ile “tek” (ahad) ortasında fark vardır. Bir, çoklukla “aynı tipten birçok varlığın biri” manasında da kullanılır. “Tek” ise “türdeşi olmayan, zâtında ve sıfatlarında eşi gibisi olmayan tek varlık” mânasına gelir. İşte Allah, bu manada birdir, tektir. Ahad ile vâhid sıfatları ortasındaki öteki farklar ise şöyle açıklanmıştır: Ahad, Allah’ın zâtı bakımından, vâhid ise sıfatları bakımından bir olduğunu gösterir. Ahad ile vâhidin her biri “ezeliyet ve ebediyet” mânalarını da ihtiva etmekle birlikte, kimi âlimler ahadı “ezeliyet”, vâhidi de “ebediyet” mânasına tahsis etmişlerdir. Allah’ın sıfatı olarak her ikisi de hadislerde geçmektedir (bk. Buhârî, “Tefsîr”, 112; İbn Mâce, “Duâ”, 10; Nesâî, “Cenâiz”, 117; Müsned, IV, 103; geniş bilgi için bk. Bekir Topaloğlu, “Ahad”, DİA, I, 483; Emin Işık, “İhlâs Sûresi”, DİA, XXI, 537).
Samed sözü “herkesin kendisine muhtaçlığını arzettiği, ancak kendisi kimseye muhtaç olmayan” manasına gelir (Râgıb el-İsfahânî, Müfredâtü’l-Kur’ân, “smd” md.). Sûredeki bağlamına nazaran samed, “var oluş bakımından kimseye muhtaç olmayıp her şeyin varlık ve devamını kendisine borçlu olduğu vâcibü’l-vucûd” demektir. Buna nazaran samed sözü direkt doğruya ahad isminin açıklamasıdır; daha sonra gelen “doğurmamış ve doğmamıştır” meâlindeki âyet de samed isminin açıklamasıdır. Taberî, samedi, “kendisinden oburu ibadet edilmeye lâyık olmayan tek mâbud” olarak tanımlamıştır (XXX, 222). Kur’ân-ı Kerîm’de yalnızca burada geçen samed ismi başta “esmâ-i hüsnâ” hadisi olmak üzere (bk. Tirmizî, “Da‘avât”, 83) birtakım hadislerde de yer almıştır (meselâ bk. Buhârî, “Tefsîr”, 112; Tirmizî, “Da‘avât”, 64).
Allah Teâlâ’nın noksan sıfatlardan münezzeh olduğunu söz eden bu âyet, samed isminin açıklaması olup, Allah’a evlât nisbet edenleri ve soy kavramına giren her şeyi; meselâ, “Mesîh Allah’ın oğludur” diyen hıristiyanların (Tevbe 9/30) ve meleklerin Allah’ın kızları olduğunu söyleyen (En‘âm 6/100) müşriklerin bu tezlerini reddeder. Çünkü çocuk, eşin olmasını gerektirir; eş de çocuk da gereksinimi karşılamak için istenilen varlıklardır; Allah ise muhtaçlıktan münezzehtir, ezelî ve ebedîdir. Eşleri de çocukları da O yaratmıştır; yarattığı şeylere muhtaç olması ise imkânsızdır (bk. En‘âm 6/101). Âyetin, “O, doğmamıştır” meâlindeki ikinci cümlesi Allah Teâlâ’nın doğum yahut sudûr yoluyla bir ana yahut babadan, bir asıldan meydana gelmediğini söz eder. Zira doğan her şey sonradan olur; meğer Allah kadîm ve ezelîdir, yani varlığının bir başlangıcı yoktur.
Bu âyet hem birinci âyetin açıklaması hem de bütünüyle müddetin bir özeti mahiyetinde olup Allah’ın zâtında, sıfatlarında ve fiillerinde hiçbir dengi ve gibisi bulunmadığını söz eder. Kendisinden öbür var olan her şeyi O yaratmıştır. Bu sebeple yarattıklarının O’na denk olması mümkün değildir. Gerçekten bu durum çeşitli âyetlerde söz buyurulmuştur (meselâ bk. Nahl 16/17-22; Şûrâ 42/11).
İhlâs müddetinin, Kur’an’ın üçte birine denk olduğuna dair üstte geçen hadisi yorumlayan âlimlerden bir kısmı, bu denkliği sûreyi okumanın sevabı, bir kısmı da konusu ve mânası tarafından değerlendirmişlerdir. İkinci görüşe nazaran mühlet, Kur’an’ın üç temel konusundan birincisi olan tevhidle alâkalı olup bu mühletin manasını düzgünce kavrayan ve itikadını bu müddetin öğretisi tarafında oluşturan bir kimse Kur’an’ın tevhid ve akaid kısmını de kavrayıp benimsemiş olur. Gazzâlî Cevâhiru’l-Kur’ân isimli yapıtında (s. 47-48) özetle şu konulara işaret eder: Kur’an’daki bilgiler ana çizgileriyle Allah hakkında bilgi (mârifetullah), âhiret bilgisi ve yanlışsız yol bilgisi olmak üzere üçe ayrılır. İhlâs mühleti bunlardan birincisini, yani mârifetullah ve tevhid konusunu ihtiva etmektedir. Kur’an’daki öbür kararlar bu sûredeki tevhid temeline dayandığı için müddet Kur’an’ın üçte birine denk görülmüştür. Belirtilen ehemmiyetinden ötürü İhlâs müddeti tefsir kitaplarında çeşitli taraflarıyla ele alınıp incelendiği üzere ideolojiden tasavvufa kadar çeşitli ilim kollarında da meşhur âlimler tarafından müddet üzerinde pek çok müstakil tefsir vb. çalışmalar yapılmış; ayrıyeten müddet üzerine tezler de hazırlanmıştır (bilgi ve örnekler için bk. Emin Işık, “İhlâs Sûresi”, DİA, XXI, 538).
