Türkiye’de para mutluluğu satın alıyor mu?
Özge Özdemir
BBC Türkçe
Para memnunluğu satın alır mı?
En az paranın icadı kadar kadim olan bu sorunun karşılığı, şahıstan şahsa değişecektir kesinlikle.
Ortaya çıkan son bulgular ise para ile mutluluğun sanılandan daha sıkı bir bağlantısı olduğunu gösteriyor.
Türkiye’de bu sorunun karşılığını arayan araştırmacılardan biri Ankara Toplumsal Bilimler Üniversitesi’nden Doç. Dr. Zeynep Burcu Uğur.
Uğur, TÜİK’in hayat memnuniyeti araştırmasının 2003 ve 2017 yılları ortasındaki datalarını kullanılarak yaptığı çalışmada, hanehalkının geliriyle memnunluk ortasında değerli bir münasebet olduğunu gördü.
Buna nazaran Türkiye’de yüksek gelir kümesinin yüzde 56’sı kendisini memnun olarak tanımlıyor.
Bu oran orta gelir kümesinde yüzde 51 iken düşük gelir kümesinde ise yüzde 49.
Kendisini mutsuz olarak tanımlayanlar ise yüzde 12 ile düşük gelir kümesinde daha fazla.
Orta gelir kümesindekilerin ise yüzde 7’si kendisini mutsuz olarak tanımlıyor, yüksek gelir kümesinde ise bu oran yalnızca yüzde 4.
Araştırma sonuçlarını BBC Türkçe’ye yorumlayan Zeynep Burcu Uğur, “Yoksul olmak memnunluk açısından olumlu değil, zira fakir bir insan daima hayatını nasıl idame ettireceğini düşünüyor. Pekala çok güçlü olmak tahlil mü? O da değil” diyor.
Her gelir düzeyinde memnunluk para ile artıyor
Paranın mutluluğa katkı sağladığını gösteren akademik çalışmalar son devirde artmış durumda.
Bu alanda en çok ses getiren araştırmalardan biri, Pennsylvania Üniversitesi’nde çalışan Dr. Matthew Killingsworth’ün 2021’de yayımladığı makale oldu.
Yedi yıl boyunca taban fiyattan yıllık 500 bin dolara kadar maaş alan yüz binlerce kişinin memnunluk düzeylerini inceleyen Killingsworth, kazanılan paranın artması durumunda mutluluğun da arttığını buldu.
Killingsworth, daha evvelki araştırmaların bilakis, yüksek gelir düzeyine mensup insanların da parası arttığında mutluluğunun arttığını buldu.
Aynı vakitte gelir düzeyi daha düşük olan bireyler, yüksek gelir düzeyindekilere nazaran paralarının artmasından dolayı daha keyifli oluyor.
Killingsworth’e nazaran hangi gelir düzeyinde olursa olsun parayı önemsemediğini söyleyen insanların memnunluk düzeyi hakikaten de paraya bağlı olarak değişmiyor.
Killingsworth, en mutsuz olan şahısların ise ferdî muvaffakiyetini parayla ilişkilendirenler olduğunu vurguluyor.
O yüzden mutluluğunuz için anahtar problem, paranızın olmasını isteseniz bile aslında bunu çok da umursamamanız.
Bütün bu araştırmalar sonunda Killingsworth memnunluk ile para ortasındaki alakayı şöyle açıklıyor: Para sahiden de memnunluğu satın alabiliyor, fakat gerçek mutluluğun sırrı para değil.
Para ile gerilim azalıyor
Harvard Business School’dan araştırmacı Jon Jachimowicz ise para ve memnunluk ortasındaki alakaya farklı bir açıdan bakılması gerektiğini düşünen isimlerden.
Para denildiği vakit genelde lüks seyahatler, kıymetli akşam yemekleri ya da sağladığı öbür zenginlikler geliyor akla…
Ancak Harvard Business School’un organizasyonel davranış araştırmaları ünitesinden Doçent Jachimowicz’e nazaran paranın sağladığı en büyük konfor, günlük hayatın gerilimlerinden insanı uzak tutabilmesi.
Bu yağmurlu bir havada taksiye binebilme lüksü üzere daha küçük bir rahatlık da, beklenmedik bir hastalığın masraflarıyla daha kolay gayret edilebilmesi de olabilir.
Jachimowicz’in farklı üniversitelerden bilim insanlarıyla yaptığı ve bu yıl yayımlanan araştırma, paranın gerilimi azalttığını, daha çok paranın karşılaşılan olumsuz durumlarla daha kolay başa çıkma yetisi verdiğini ve gelir düzeyi yüksek insanların hayattan daha çok keyif aldığını ortaya koydu.
“Zengin insanların meseleleri yok değil, lakin paralarının olması bu sıkıntıları daha kolay çözümlemelerini sağlıyor” diyen Jachimowicz, kurumların ve devletin fakir insanların da bu kolaylığa erişmesi için adım atması gerektiğini savunuyor.
Türkiye’de diğer insanların ne düşündüğü önemseniyor
Zeynep Burcu Uğur’un Türkiye’ye ilgili yaptığı araştırmaya geri dönersek…
Bu araştırmada ortaya çıkan bir başka değişik sonuç da şu: İştirakçilerin yüzde 50’si, öteki insanların maddi durumlarıyla ilgili ne düşündüğünü önemsiyor.
Bu yüzden de güçlü bir kentte yaşayıp gelir düzeyiniz düşükse bu mutsuzluğunuzun katlanmasına yol açıyor.
Ancak diğer insanlardan daha güçlü olduğunuzu düşünüyorsanız bu mutluluğunuzun artmasını sağlıyor.
Paraya dair beklentiniz mutluluğunuzu etkiliyor
Araştırmanın kapsamında yer alan son yıl 2017.
Ancak 2017’den beri Türkiye’de yaşanan iki kur krizinin de tesiriyle enflasyon daha çok arttı, geçim ıstırabı şiddetini artırdı.
Bu da Türkiye’de genel olarak mutsuzluğun ve ümitsizliğin yaygınlaşmasına neden oldu.
Uğur, her ne kadar son beş yılın bilgilerini ele almasa da yaptığı araştırmanın Türkiye’nin bugününe de ışık tutabileceğini düşünüyor.
Çünkü araştırma sonuçlarına nazaran önümüzdeki periyotta gelirinizin azalacağını düşünmek bile daha mutsuz olmanıza yol açıyor.
Aynı biçimde gelirinizde bir artışın olacağı beklentisi içindeyseniz mutluluğunuz artıyor.
Eşitsizliğin olduğu ülkelerde para daha önemli
Uğur, eşitsizliğin fazla olduğu ülkelerde paranın daha ön planda olduğunu vurguluyor:
“Yaşadığınız toplumdan görece daha yoksulsanız gelirinizden o kadar yarar alamıyorsunuz.”
Bu sebeple eşitsizliğin olduğu ve orta gelir kümesinin daraldığı toplumlarda varlıklı beşerler da “Varlığımı nasıl koruyacağım?” telaşına gark olduğu için hayattan çok fazla keyif alamıyor.
Uğur, son olarak paranın sonuncu amaç olarak seçilmemesi gerektiğini, bu türlü bir durumda paraya ulaşıldığı takdirde mutsuzluğun gelebileceğinin altını çiziyor:
“Para gereksiz demiyoruz, gerekli; fakat ona atfedildiği kadar da kıymetli bir şey değil. Çok büyük oranda insanların bakış açısı memnunluklarını etkiliyor. Hayata daha olumlu bakan beşerler daha memnun, gelir düzeyi düşük olsa dahi…”
Ancak Uğur, burada karamsarlık ve gerçekçilik ortasında değerli bir fark olduğunun altını çiziyor.
Uğur’a nazaran karamsar insanların ekonomik kurallar düzelse bile hayata olumsuz yaklaşması öngörülebilir; gerçekçi bir insanın ise yaşadığı ülkenin ekonomik durumunun farkında olduğu için mutsuz olmasına hak verilebilir.
